Letersia shqiptare

N? fillimet e let?rsis? shqiptare jan? veprat e Marin Barletit ("Historia e Sk?nder-beut", 1508) dhe t? humanist?ve t? tjer?, t? botuara latinisht. Libri i par? shqip ?sht? "Me-shari" (1555) i Gjon Buzukut. Let?rsia e vjet?r p?rfaq?sohet nga vepra fetare, por q? ishin shpre-hje e q?ndres?s kund?r sundimit osman. Autor?t m? t? r?nd?sish?m ishin Pjet?r Budi, Frang Bardhi, Pjet?r Bogdani dhe te arb?resh?t e Italis? Lek? Matr?nga e Jul Variboba. N? shek. XVIII-XIX lindi rryma e bejtexhinjve, e ndikuar nga i let?rsia orientale, por n? veprat e poet?ve m? t? shquar kishte edhe tema laike e nota shoq?rore (Hasan Zyko Kamberi, Nezim Frakulla, Zenel Bastari etj).

Let?rsia e re komb?tare nis af?r mesit t? shek. XIX lidhur me l?vizjen e gjer? p?r glirimin nga sundimi I huaj dhe prandaj quhet let?rsia e Rilindjes Komb?tare. Ajo pati nj? drejtim iluminist e n? periudh?n e fundit edhe vepra realiste, por n? t? mbisundoi romantizmi, bashk?koh?s me romantizmin europian. U l?vrua sidomos poezia. Kjo ishte nj? let?rsi me frym? demokratike e popullore, tema themelore ishte dashuria por atdheun, evokimi i t? kaluar?s heroike dhe lufta p?r ?lirim komb?tar e shoq?ror. Te arb?resh?t e Italis? u shquan Jeronim De Rada me poem?n "K?ng?t e Milosaos" (1836) e nj? varg veprash t? m?dha poetike, Gavril Dara i Riu me poem?n "K?nga e Sprasme e Bal?s", Fran?esk Anton Santori, Zef Serembe etj.
Poeti i madh komb?tar i k?saj periudhe ?sht? Naim Frash?ri, autor i poem?s "Bag?ti e Bujq?sia" (1886), i "Historis? s? Sk?nderbeut" n? vargje dhe i shum? krijimeve t? tjera patriotike, lirike e filozofike. Figura t? tjera t? shquara jan? poeti lirik e satirik Andon Zako ?ajupi ("Baba Tomori", 1902), poet?t Ndre Mjeda, Aleksand?r Stav?r Drenova (Asdreni), novelisti Mihal Grameno etj.
Pas shpalljes s? Pavar?sis?i (1912) let?rsia e zhvilloi m? tej frym?n atdhetare t? Rilindjes Komb?tare dhe n? vitet 20-30 thellohet realismi, karakteri demokratik, problematika shoq?rore. P?rfaq?sues i shquar i rrym?s demo-kratike ?sht? Fan Noli, figur? politike por edhe poet, publicist e p?rkthyes. Lirik i njohur i koh?s ?sht? Lasgush Poradeci. Nga ana tjet?r nj? figur? qendrore e let?rsis? dhe e publi?istik?s ishte At Gjergj Fishta. Nd?r prozator?t jan? romancier?t Ndoc Nikaj, Foqion Postoli dhe Haki St?rmilli. Kulmin e realizmit kritik, me pasqyrimin e gjendjes s? masave m? t? varf?ra dhe me theks t? fort? t? revolt?s shoq?rore e sh?non krijimtaria n? poezi dhe n? proz? e Migjenit ("Vargjet e lira", 1935). Faik Konica nd?rkoh? ishte nj? kritik letrar me veprimtari shum? t? zgjeruar publi?istike q? ndikoi jo pak n? k?t? let?rsi.
Nj? etap? cil?sisht e re n? let?rsin? shqiptare z? fill n? vitet e Luft?s AN? dhe mori zhvillim t? plot? pas ?lirimit si let?rsi e realizmit socialist. N? shtypin ilegal, si shprehje e q?ndres?s antifashiste, u l?vrua nj? let?rsi revolucionare, kryesisht poezia qytetare e patriotike. Poema satirike "Epopeja e Ballit Komb?tar" (1944) e Shefqet Musarajt ?sht? krijimi m? i shquar i k?saj kohe.
Pas ?lirimit pothuajse e t?r? let?rsia ishte e kontrolluar nga ?ensura e shtetit. Hap?sirat n? cilat shtrihej let?rsia e asaj kohe ishin t? ngushta dhe plot rezik p?r autor?t. Shum? prej tyre si Kasem Trebeshina, Dhimit?r Xhuvani, Petro Marko e t? tjer? u d?nuan nga Partia n? fuqi. Shkrimtar? t? tjer? si Ismail Kadare, Jakov Xoxa e plot t? tjer? shkruanin t? vertetat e tyre t? fshehura pas nj? sensi t? dyzuar. Megjithat? edhe gjat? periudh?s s? Socializmit lindi dhe u zhvillua nj? let?rsi e mir?fillt? e cila edhe pse n?n ?ensur?, krijoi dhe u konfirmua. N? vitet e fundit t? agonis? socialiste edhe let?rsia filloi t? shfaqej m? hapur dhe t? mbante nj? q?ndrim kritik her? hapur e her? t? n?nkuptuar. Pas diktatur?s let?rsia shqiptare pati nj?far? mpirjeje. Brezi i ri i shkrimtar?ve solli nj? frym? t? re realiste sidomos n? poezi. Liria n? shkrim solli nj? dyndje veprash letrare, por vet?m pak prej tyre ishin t? nj? niveli t? p?lqyesh?m. Pesh?n m? t? madhe e mbajt?n akoma shkrimtar?t e periudh?s s? Pas Luft?s. Shkrimtar? si Diana ?uli, Visar Zhiti, Besnik Mustafaj, e plot? t? tjer? vezulluan n? k?t? periudh?. N? poezi u shquan Mimoza Ahmeti dhe nd?r m? t? rinjt? Etvin Hatibi.
Vlen t? p?rmendet q? periudha e Post Diktatur?s pati vlera t? ve?anta sidomos p?rsa i p?rket ribotimit t? veprave q? ?ensura komuniste i kishte ndaluar apo i kishte cunguar. U botuan t? plota veprat e rilind?sve, e Gjergj Fisht?s, Faik Konic?s, Lasgush Poradecit, Mitrush Kutelit etj. U botuan veprat e ndaluara dhe t? d?nuara gjat? sundimit komunist t? shkrimtar?ve Petro Marko, Pjet?r Arbnori, Fatos Lubonja, Kas?m Trebeshina, Dhimit?r Xhuvani, Visar Zhiti e shum? t? tjer