Projekti i Sami Frasherit per zhvillimin e Shqiperis

Mbret
i Frances, tuj pa se shteti i qet monedhat, shteti asht aj qi u a
cakton vleren e i qet kundrejt nji shperblimi perkatse, mendoj se
shteti mundet edhe me qite monedha me nji vlere t ulte por me nji
nitull te nalte aq sa me xjerre fitim te madh, pa damtue sensibilisht
privatet, shkurt me qite zyrtarisht pare kalipe, tuj u zotnue me i
shndrrue ma vone me ar te vertete.


Botuar me 1899

Pas diturise kujdes e shqipetarevet e m e madhe nevoj e tyre do te jete
per punerat te pergjitheime, te cilate do te sjelline begati e pasje te
madhe ne Shqiperi. Udhete, udhet e hekurta, limanete, te hapurit e
lumenjet e kenetave, metalete, pyjete etj, jane me te nevojshimet e me
te vyerat e puneravet, qe do te benje Shqiperia, me te pasure duart e
kembete xgjidhure. Udhete, per te cilat tani shqipetarete paguajn aqe
sa muntte me to te farkoheshine gjithe udhet e Shqiperise me ergjent,
munt te goditene me fort me pake ergjent prej nje qeverije se drejte e
me nder e te punojne njerezit e kafshete pa rezik me te gjith anete.

Nje udh e hekurte te nisete prej Manastiri e, si te shkonje nga Korea,
te ndahete me dy dega, nga te cilate njera te sosete ne Preveze duke
shkuare neper Janine, e tjatera te shkonje ne Berat e ne Skenderbegas
edhe s andejmi te ndahete prape me dy per te sosure njera ne Vlore,
tjatra ne Durres, duke xgjature edhe nje dege gjer n Elbasan. Nje
tjatre udhe nga Manastiri te shkonje n Ohri e s andejmi, duke marre
anen e Drinit, nje dege t unjete ne Shkodre e ne Lesh; tjatra te
shkonje nga Prizreni e te bashkohete ne Ferizovik me udhet te madhe, qe
vet ne Selanik e n Avstri.

Keto udhe te hekurta edhe me ca dege te dyta mundane te mbarohene pak
kohe ndo prej shoqerije te huaj ndo prej Shqiperise vete me te marre
pake hua e te sjelline ne vendit nje pasje e nje qyteteri te madhe.
Pas udhevet m e para pune per te bere, eshte Myzeqeja. Kjo fush e gjere
eshte nje magj e madhe, qe munt t ushqenje gjithe Shqiperine e te
nxjerr edhe shume drithe e te tjera gjerera, po qe te ndertohete si
duhete. Per te ndertuare kjo fushe, duhete te hapene lumenjte, Semani,
Lum i Beratit, Devolli etj, si edhe Vjosa e Shkumbini, qe rrjedhine
neper anet te saj. Keta lumenj duhete te thellohene e t u behene mure,
tek duhete, qe te mos perndahete ujet e tyre neper fushet. Atehere munt
t u behene edhe ca dyere e vija qe te hapen e te mbyllene e me te
cilate te ujitete gjithe fusha. Atehere do te mundane te perthahene
edhe kaqe keneta e moeale, ne te cilat qendron ujet e tepre ne vere e
prish edhe eren e gjithe vendit duke qelbure; edhe ne dimere do te
shpetonje gjith ajo fushe nga te qenete nje kenet e paprere e mbyture n
uje. Myzeqeja do te behete nje ar e gjer e e gjate e cila, me qene nen
uje e me te pasure nje dhe fort pallor, do te behete nje Egjypt e dyte.
Bregoret e Myzeqese munt te mbulohene me vreshta e me ullinj; edhe
luadher e saj munt t ushqejne kuaj e bageti, sa te mbushine jo vetem
Shqiperine po edhe Evropene.
Te hapurit e limanit te Durresit, liman i gjer e i bukure n anet te
veriut te ketij qyteti, te cilene Sulltan Mehmeti e ka mbyllure me
padituri te ti per te mos hyre aniet e venecianevet, te hapurit e
grykes se ketij limani edhe te thelluaret e te brendeshmit do ta benje
kete qytet te perseritete si ka qene nje here qemoti e te behete nje
Trijest e dyte a nje tjatre Selanik. Edhe shume te tjere limane munt te
hapen e te qerohene neper anet t Adriatikut, si Butrintoja etj, e shume
skela me tregeti te madhe te epikene e te vene mbare.

Nje shoqeri vaporesh munt te ngrihete e te punonje vapore neper skelat
te Shqiperise edhe gjer ne Trijeste, ne skelat t Italise e te Greqise.
Vapore e anie mund te punojne edhe neper keneta te Shkodrese, t Ohrise,
te Prespese etj, si edhe ne ca nga lumenjte, qe do te hapene.

Gjithe keto punera si edhe pyjet e metalete do te veshtohene prej
ministres se puneravet te pergjitheime. edo pyll do te ndahete me disa
ngastra edhe, gjer sa te vinje radha te pritete gastr e fundite, gastra
q u pre te parene here, do te jet e arrirur per serish; e keshtu
gjithnje do te pritete lende nga pyjet edhe kurre pyjete do te mos
mbarohene, po do te perseriten e te jene kurdo te lulezuare. Metalete
do te kerkohene neper te gjith anet te Shqiperise e te nxirene kudo te
gjendene.

Edhe mjeshterite e tregetija si edhe bujqesija e bagetija do te kene
kujdesen e kesaj minister, e cila do te perkujdesete te veje mbare, ne
edo vent ajo mjeshteri, ne te cilet jane mesuare vendesite; leshi,
liri, pambuku, mendafshi, hekuri, druri t arrihet e te punohete sa te
mundete me tepere, qe te mos kete Shqiperia aqe shume nevoje te sjelle
nga keto se jashtesmi.