Psikologji-Adoleshenca

Titulli: Psikologji-Adoleshenca Sat May 23, 2009 8:25 am

Paraqet infeksionin viral t? m?l?is?. Transmetohet n? m?nyr? oro-fekale d.m.th. me duar t? papast?ra pas kontaktit paraprak t? duarve me jasht?qitjet e personit t? infektuar. Mund t? transmetohet edhe p?rmes ujit dhe ushqimit t? kontaminuar.
Cilat jan? shenjat dhe simptomat ?
? Foshnjat dhe f?mij?t e vegj?l shpesh nuk kan? asnj? simptom?.
? Gjasat e verdh?simit t? l?kur?s dhe syve (verdh?sia) rriten me mosh?n (shumica e f?mij?ve t? vegj?l nuk kan? verdh?si, shumica e t? rriturve kan?).
? Simptoma tjer? q? mund t? paraqiten jan? humbje oreksi, lodhje, p?rzierje, vjellje, dhembje muskujsh, temperatur?, urin? t? err?t dhe jasht?qitje t? zbehta pa ngjyr?.
Sa zgjat periudha e inkubacionit?
Periudha e inkubacionit : zakonisht 15-50 dit?.

Sa koh? f?mija ?sht? ngjit?s p?r t? tjer?t dhe kur mund t? kthehet n? ?erdhe/shkoll??

Periudha ngjit?se zgjat rreth 2 jav? para fillimit t? simptomave dhe rreth 1 jav? pas fillimit t? verdh?sis?. F?mij?t duhet t? largohen nga q?ndrimi ditor deri 1 jav? nga fillimi i simptomave dhe derisa verdh?sia nuk zhduket.
Parandalimi dhe tretmani
Nuk ekziston tretman efikas p?r Hepatitin A, por megjithat? shumica e f?mij?ve dhe e t? rriturve sh?rohen kompletisht.
? Q? t? prevenohet p?rhapja e Hepatitit A, kryesore ?sht? higjiena personale e mir? dhe higjiena e rrethit. Duart duhet t? lahen patjet?r para se t? p?rgatitet ushqim dhe pas shfryt?zimit t? toaletit ose pas nd?rrimit t? pelenave.
? N? disa situata, te personat q? kan? qen? t? eksponuar ndaj Hepatitit A, mund t? jepet p?r prevenc? injeksion i imunoglobulinave mbrojt?se, q? t? pengohet p?rhapja e virusit. Imunoglobulinat paraqesin produkt q? p?rmba j n ? antitruptha. Sektor?t lokal t? ministris? p?r sh?ndet?si duhet t? marrin pjes? n? evaluimin dhe n? udh?heqjen e s?mundjes. Ata duhet t? vendosin ku dhe kujt duhet t'i jepen imunoglobulina.
? N?se f?mija juaj ose cilido qoft? n? familjen tuaj zhvillon simptoma t? Hepatitit A, kontaktojeni mjekun tuaj, i cili duhet ta v?rtetoj? diagnoz?n. Informoni p?rgjegj?sit e q?ndrimit ditor/shkoll?s, q? t? mund t? nd?rmarrin masa mbrojt?se p?r f?mij?t tjer? dhe familjet tjera.

Kontracepsioni

?'?sht? kontracepsioni?
Kontracepsioni ?sht? m?nyra si ta pengoni shtatz?nin? dhe t? mbroheni nga s?mundjet t? transmetura seksualisht. Ekzistojn? m? shum? lloje t? kontracepsionit.
Pse duhet t? shfryt?zohet kontracepsion?
? Q? t? mbroheni nga shtatz?nia e pad?shiruar.
? T? mbroheni nga s?mundjet t? transmetura seksualisht.
Ajo mund t? ndodh edhe gjat? eksperienc?s s? par? seksuale.
Cilat lloje t? kontracepsionit ekzistojn??
Ekzistojn? m? shum? lloje t? ndryshme. Me disa sigurohet mrojtje e p?rhershme nga shtatz?nia (si? ?sht? nd?rhyrja kirurgjike). Me metodat tjera q? jan? p?rshkruar m? posht? arrihet mbrojtje e p?rkohshme.
? Abstinenca
? Spermicidet
? Prezervativi
? Tabletat kontraceptive
? Diafragma
? Injeksionet
? Implantet
? Kontracepsioni urgjent
?'duhet t? dini p?r k?to metoda?
Disa nga k?to metoda do t'ju mbrojn? nga shtatz?nia dhe nga s?mundjet t? transmetura seksualisht , t? tjerat vet?m nga shtaz?nia.

Abstinenca

Abstinenca do t? thot? q? t? mos keni kontakt seksual. Mbron nga shtat?zania rreth 100% dhe nga STS. Aktiviteti seksual ?sht? i mundsh?m edhe pa kontakt. Shtat?zania pengohet ashtu q? partneri mashkull ejakulon (e derdh sperm?n) jasht? n? af?rsi t? vagin?s. Kjo ?sht? m?nyr? e pranuar e kontracepsionit te shum? religjione dhe kultura. P?r disa ?ifte paraqet v?shtir?si gjat? t? abstinojn? nga kontakti seksual. Nuk ka efekte an?sore dhe nuk kushton. Mos haroni t? p?rdorni mbrojtje n?se vendosni t? keni kontakt seksual.

Spermicidet

Spermicidet gjenden n? form? t? pastave, kremave, xhelatin ?s dhe supozitor?ve (si kapsula). Ata ndikojn? ashtu q? e pengojn? sperm?n t? l?viz e me at? q? t? mos mb?rrij deri te qeliza vez?. Mbrojn? nga shtat?zania. Pjes?risht mbrojn? dhe nga STS, por nuk mbrojn? nga HIV-i. P?rve? spermicidit q? t? mbroheni nga HIV-i shfrytzoni dhe prezervativ. Mund t? blihen n? shitore, pa recet? dhe nuk jan? shum? t? shtrenjta. Para kontaktit, preparati futet n? vagin?. Mund t? jet? e pak?ndshme.

Prezervativi

Prezervativi ?sht? gom? e b?r? nga lateksi ose nga material tjet?r. Mbron nga shtat?zania dhe nga STS. Mund t? blehet n? shitore pa recet?. Ka edhe p?r meshkuj edhe p?r femra. Q? mbrojtja t? jet? efikase duhet t? p?rdoret sipas udh?zimit. Lexoni instrukcionet. Kontrolloni a ka kaluar afati i p?rdorimit. Meshkujt duhet ta ven? kondomin kur penisi ?sht? n? erekcion para se t? penetroj? n? vagin?. Gjat? nxjerrjes s? penisit jasht? e mbani prezervativ me dor? q? t? mos u dal?. M? efikas ?sht? n? prevenc?n e shtat?zanis? kur mashkulli e nxjerr penisin jasht? para se t? ejakulloj?. E gabueshme ?sht? t? mendohet se dy kondome nj? mbi nj? mbrojn? m? mir?. Ekziston prezervativ p?r femra, q? vendoset n? vagin?n e femr?s, para kontaktit. N?se nj?koh?sisht p?rdoret edhe spermicid mbrojtja ?sht? m? e mir?. Mos p?rdorni vaj e as vazelin n? prezervativ. P?r lubrikim mund t? p?rdoret xhelatin ? speciale. Mund t? ndjeheni pak?ndsh?m. Ekziston mund?sia prezervativi t? k?putet. M? s? miri ?sht? t? ruhet n? vend t? ftoht? dhe t? err?t. N?se ruhet n? t? ngroht? (p.sh. n? xhepin e pantalonave, m? gjat? koh?) mund t? jet? m? pak efikas. Nuk kushton shum?. Prezervativi p?r femra kushton di?ka m? shum?.

Tabletat kontraceptive

Ato jan? tableta hormonale, q? e pengojn? lirimin e qeliz?s vez? te femra. Mbrojn? nga shtat?zania por jo dhe nga STS. Q? t? mbroheni nga STS, p?rve? tabletave shfryt?zoni dhe prezervativ. Tabletat nuk mund t? merren pa recet? nga mjeku. Duhet t? pihen ?do dit? n? t? njejt?n koh?. Jan? m? pak efikase n?se nuk merren ashtu si duhet. Te disa gra shfaqen efekte t? pad?shiruara. Grat? q? pin? tableta duhet t? mos pin? duhan. ?mimi ?sht? m? i lart? se sa i metodave tjera.

Diafragma

Diafragma ndikon si nj? cip? e holl? mbuluese, q? konvenon n? brend?sin? e gruas. Ajo e pengon q? sperma t? vij? deri te qeliza vez?. Mbron nga shtat?zania por jo dhe nga STS. P?rve? diafragm?s si mbrojtje nga STS duhet t? p?rdoret prezervativ. Para se t? vendoset difragm? duhet t'ju kontrolloj? mjeku. Diafragma duhet t? mbulohet me spermicid. Ka disa efekte t? pad?shirueshme. Mund t? jet? e pak?ndshme. Mund t? ket? afat disa vje?ar.

Injeksionet

B?het fjal? p?r injeksione hormonale me t? cilat pengohet lirimi i qeliz?s vez?. M? s? shpeshti jepen Depo-Provera. Mbron nga shtatz?nia, nuk mbron nga STS. P?rve? injeksionit p?r mbrojtje nga STS duhet t? p?rdoret edhe prezervativ. ?sht? e pap?rshtashme se duhet t? shkoni n? mjek n? 2-3 muaj q? ta pranoni injeksionin. Gruaja nuk e ka doemos q? ?do dit? t? marr? tableta apo t? vendos di?ka para kontaktit. Disa gra mund t? ken? efekte t? pad?shirueshme.

Implantet

Mjeku vendos (implanton) 6 kapsula t? vogla n?n l?kur?n e pjes?s s? sip?rme t? dor?s s? gruas. Kapsulat l?shojn? hormone t? cilat e pengojn? lirimin e qeliz?s vez?. Mbrojn? nga shtat?zania. Nuk mbrojn? nga STS. Q? t? mbroheni nga STS duhet t? p?rdorni edhe prezervativ. Nga implantet shpesh p?rdoret i ashtuquajturi Norplant. P?rpar?si ?sht? q? nuk ?sht? patjet?r q? gruaja ?do dit? t? marr? tableta apo t? vendos? ?far?do qoft? para kontaktit. Ndikon 5 vjet. Disa gra mund t? ken? efekte t? pad?shirueshme. ?sht? e mundshme, te vendi ku vendosen kapsulat t? mbetet varr?. Kapsulat mund t? nxirren n?se nd?rkoh? gruaja do ashtu.

Kontracepsioni urgjent

Shpesh quhet tableta p?r m?ngjesin-pastaj. Shfryt?zohet n? form? t? tablet?s apo barit q? vendoset n? vagin?. Disa gra e shfryt?zojn? n? rast kur supozojn? se kan? mbetur shtatz?n? (seks pa mbrojtje, kondom i k?putur, ose gruaja ka harruar ta marr tablet?n, p?rdhunim etj). N?se llogaritni se ?sht? e nevojshme, kontaktoni gjinekologun tuaj tre dit?t e para pas ngjarjes. Te disa gra mund t? shfaqen efekte t? pad?shirueshme. Nuk duhet t? p?rdoret si z?vend?sim p?r llojet tjera t? kontracepsionit. Ky lloji kontracepsioni shfryt?zohet vet?m si mas? urgjente.

Disa k?shilla t? dobishme

? Ejakulimi jasht? (koitus interuptus) nuk preferohet si metod? e sigurt? p?r kontrollin e shtatz?nis? te tinejxher?t. Kjo metod?, kur partneri mashkull e nxjerr penisin jasht? vagin?s, para se t? ejakuloj?, nuk ?sht? efikase ?do her?. Kjo metod? nuk mbron nga STS.
? N?se vendosni t? shfrytzoni prezervativ, shrytzoni prezervativ t? rri ?do her? kur keni kontakt. Shum? rrall? prezervativi mund t? shkaktoj? reakcion alergjik .
? Lani duart me sapun dhe uj? t? ngroht? para se ta vendosni mjetin kontraceptiv n? vagin?.
? Caktimi i dit?ve pjellore dhe jopjellore gjat? muajit ?sht? r?nd?, n?se nuk jeni t? st?rvitur special. Mos u mb?shtetni vet?m n? k?t? metod? .
? Ju mund t? mbeteni shtatz?n? apo t? fitoni STS edhe gjat? kontaktit t? par? seksual n? jet?.

Marihuana ose Kanabisi

?'?sht? marihuana?
Ajo ?sht? droga ilegale m? e shp?rndar? mes tinejxher?ve-sipas disa statistikave m? shum? se 1/3 e kan? provuar t? pakt?n nj? her?. Fitohet nga bima Kanabis sativa. Marihuana b?het nga majat (kokat) dhe nga gjethet e bim?s s? thar?. Hashishi dhe vaji i hashishit gjithashtu fitohen nga pjes? t? bim?s Kanabis.
Si duket marihuana?
Ekzistojn? m? shum? forma t? kanabisit:
? Marihuana-forma m? e shpesht? dhe m? e dob?t e kanabisit. B?het nga gjethet e thara dhe lulet e bim?s kanabis. Lulet (gjegj?sisht kokat) jan? forma m? potente e bim?s. Marihuana ngjason n? kullos? t? prer? ngjyra e s? cil?s mund t? jet? e p?rhimt?-e gjelb?rt ose e gjelb?rt-e kafenjt?. Zakonisht pihet me llull? uji (bong), me llull? t? zakonshme ose e mb?shtjellur me dor? (xhoint).
? Hashishi b?het nga rr?shira e bim?s. Rr?shira presohet n? blloqe t? vogla. Ngjyra ?sht? mes t? k?fenjt?s s? ?elur dhe t? zez?s. Koncentrimi i THC n? hashishin ?sht? m? e lart? se sa te marihuna.
? Vaji i hashishit-paraqet ekstrakt i dendur i yndyrsh?m nga hashishi i cili me ngjyr? mund t? jet? nga i kafenjt? n? t? art? gjer te i zeza. Zakonisht vendoset n? maj?n e cigares ose n? letr?n e cigares dhe pastaj pihet. Vaji i hashishit ?sht? drog? m? e fort? nga format e kanabisit.
Si p?rdoret?
Kanabisi p?rdoret n? m?nyra t? ndryshme. Marihuana, hashishi dhe vaji i hashishit munt t? pihen. M?nyra t? tjera jan? p?rmes ushqimit/pijes, mund edhe e p?rzier me p?rb?rje tjera. N?se pihet, ndikon shpejt?, por n?se haet ndikon shum? m? gjat?.
Si ndikon kanabisi mbi organizmin?
Substanca kimike psikoaktive n? kanabisin q? b?n t? ndjeheni mir? (?high?), quhet THC (delta-9 tetrahydrocannabinol). N?se kanabisi pihet, THC-ja shkon n? mushk?ri, e pastaj p?rmes gjakut n? tru. N?se pranohet p?rmes stomakut THC-ja kalon n?p?r stomak n? m?l?i e pastaj n? gjak dhe tru.