Ky radioaktivitet u zbulua nga vajza e Maria Kyrit, nga Irena dhe burri i saj Frederik Zholio. Kur grimcat a dhe b dalin nga ndonj? burim dhe godasin b?rthamat e atomeve stabile ato rezultojn? q? atomi stabil t? filloj? t? rrezatoj? poashtu. Ky ?sht? radioaktivitet artificial, edhepse n? esenc? nuk ka dallim n? mes t? radioaktivitetit artificial dhe natyror. Po marrim si shembull radioaktivitetin artificial q? krijohet, kur sulmohet Alumini me predha t? grimcave alfa, me ??rast fitohet fosfori radioaktiv e prej tij pastaj krijohet Silici.
13Al27 + 2He4 ? 15P30 + 0n1 15P30 ? 14Si30 + 1e0 (pozitroni)
M? 1939 n? Paris, Irena Kyri ( vajza e Maria Kirit) dhe burri i saj Frederik Zholio ( t? dy fizikant t? njohur Francez), fituan nj? element t? ri t? ngjajsh?m me Lantanin. Irena dhe Frederiku konsiderohen zbuluesit e radioaktivitetit artificial, t? cil?t duke bombarduar uranin me neutrone fituan elemente m? t? lehta apo cop?tuan b?rthamat duke krijuar p?r her? t? par? fisionin b?rthamor artificial. Edhe Han dhe Shtrasman n? Berlin fituan Bariumin n? k?t? m?nyr? por te zgjidhja e problemit nuk erdh?n.
K?t? dukuri t? re e sqaruan t? par?t Austriaku, Oto Frish dhe Liza Majtner, t? cil?t at?her? punonin n? Holand?, dhe than? se Urani po coptohej n? dy pjes? t? barabarta, dhe pas k?tij reaksioni, lirohet nj? energji e madhe. Francez?t n? k?t? koh?, v?rtetuan se me rastin e zhvillimit t? k?tij reaksioni t? Uranit, krijohen neutrone t? reja.
Procesi i fisionit b?rthamor zhvillohet k?shtu:
92U235+0n1 ? 92U236+F1+F2+(2-3)n
ku F1 dhe F2 , jan? fragmentet e b?rthamave t? cop?tuara.
N? fakt, para njer?zimit po hapej nj? epok? e re. U zbulua reaksioni i par? nuklear zingjir, me coptimin e b?rtham?s s? Uranit me neutrone t? shpejta. Mir?po duhej finalizuar eksperimenti!..
Protonet
Protonet jan? grimca t? cilat u zbuluan n? vitin 1914 nga fizikanti anglez Ernest Raderfordi. Jan? grimca pozitive t? hidrogjenit m? sakt? jone t? hidrogjenit. Protoni ?sht? grimc? elementare stabile e ngarkuar me elektricitet pozitiv, t? nj?jt? me t? elektronit , por me rrezatim tjet?r. Protoni ?sht? 1836 her? m? i r?nd? se elektroni dhe ?sht? pjes? p?rb?r?se e b?rtham?s s? atomit.
Neutronet
Neutronet jan? grimca t? pangarkuara fare dhe poashtu pjes? p?rb?r?se e b?rtham?s s? atomit. K?to grimca jan? 1838 her? m? t? r?nda se elektronet. Neutroni ?sht? i r?nd? sa atomi i hidrogjenit, apo sa nj? proton dhe nj? elektron s? bashku. Neutroni i lir?, jasht? b?rtham?s s? atomit, zb?rthehet n? proton dhe elektron. Protonet dhe neutronet s? bashku me nj? em?r quhen nukleone,kurse b?rthama e atomit quhet nukleus. Prej nga edhe rrjedh fjala, teknika nukleare, reaktor?t nuklear?, bomba nukleare etj.
T? nj?jtin vit, m? 1939 N. Bori, jep teorin? matematikore t? fisionit b?rthamor. Nd?rsa lufta po afrohej, p?rpjekjet e shkenc?tar?ve Evropian? p?r t? gjetur nj? energji t? re m? t? fuqishme u nd?rpren?. Njer?zit filluan t? luftojn?!? Truri i Evrop?s apo intelektual?t dhe shkenc?tar?t m? t? njohur, filluan t? l?shojn? Evrop?n dhe u shp?rngul?n n? Amerik?. Atje filluan s?rish p?rpjekjet n? k?rkim t? k?saj energjie. Enriko Fermi me shok?t e tij, E. Segre, R. Openhajner, etj. n? ?ikago arrit?n t? realizojn? p?r her? t? par? n? historin? e njer?zimit, reaksionin e par? zingjir, me 2 dhjetor 1942.
Forum 
Portali 
Gallery 
Kërko 
Regjistrohu 
identifikimi 
Sat May 23, 2009 9:07 am