Bota

Titulli: Bota Sat May 23, 2009 9:52 am

Bota (greq. κόσμος - Kosmos, lat. mundus) ?sht? nj? em?rtim q? lidhet me historin? dhe rrok n? p?rkufizimin e gjer? gjith?ka q? njohim. Bota p?rmendet kryesisht p?r planetin Tok?. N? kund?rshtim me em?rtimin e sakt? p?rkufizues t? Tok?s (greq. Γη - G? ose Γαία - Gea), q? p?rmbledh bot?n dhe t?r?sin? e asaj q? ?sht? e kapshme nga shqisat. Fjala bot? p?rdoret n? gjuh?n nd?rkomb?tare si nj? nd?rthurje e ??shtjeve thelb?sore t? shoq?ris? bot?rore apo bashk?sis? bot?rore.

Historia
Bota ku jeton njeriu, pra toka merret t? jet rrreth 4.55 miliard vite e vjet?r. Njeriu si krijes? ose si element evolutiv (dy m?nyrat si vet njer?zit e shohin njeriun) ka qasje t? ndryshme mbi historin? e hershme t? bot?s, p?r vet? fillimin e ekzistimit t? saj?.

1. Qasja e krijimit ?sht? qasja m? e p?rhapur nd?r njer?zit, kjo qasje vie si rrjedhim i asaj? se njer?zit besojn? n? krijuesin e saj? dhe t? t? gjith njer?zve Zotin. Kjo qasje n? thelb nuk ka diskutime por merret si komplete duke pranuar se Zoti ka krijuar bot?n sipas vullnetit t? tij?.
2. Qasja evolutive bazohet mbi pro?esin e ndryshimit dhe p?rshtatjes k?shtu q? p?rfaq?suesit e k?saj qasje sqaroj paraqitjen e bot?s p?rmes nj? pro?esi t? emruar "Big Beng" pas t? cilit eksplodim n? univers vie deri tek krijimi i botes, pasurive t? saja t? brendshme dhe t? jashtme dhe m? pas tek krijimi i gjallesave dhe bim?ve.

M? pas pas krijimit t? bot?s zhvillimi i c?shtjeve n? t? dhe zhvillimi i njeriut paramendohet t? ket kaluar n? k?to koh?ra:

* Paleoliti
* Neoliti
* Epoka e bronzit
* Epoka e hekurit
* Antika

Gjeografia

Toka n? p?rgjith?si ka nj? hap?sir? gjeografike prej 510.072 milion sq km nga t? cilat nj? hap?sir? prej 148.94 milion sq km e ka tok? (dhe, r?r?) nd?rsa 361.132 milion sq km uj? me nj? vi bregdetare 356,000 km, pra 70.8% e bot?s ?sht? uj? kurse 29.2% ?sht? tok?.

Reliefi i tok?s nuk ?sht? i rrafsht? por varion strukturalisht nga hap?sirat tok?sore dhe ujore k?shtu q? kemi pik?n m? t? lart? t? tok?s q? ?sht? Mont Everes m? 8.850 m lart?si mbidetare dhe pik?n m? t? ult? q? ?sht? Deti i Vdekut me -411m nga lart?sia mbidetare, kurse thell?sia m? e madhe oqeanike ?sht? Mariana Trench me thell?si -10.924 nga lart?sia mbidetare q? gjendet n? Oqeanin Pacifik.

Nga e gjith? hap?sira tok?sore tok? e shfryt?zuar p?r prodhim ?sht? rreth 10.73% nga e gjith? hap?isira tok?sore e Tok?s (duke mos p?rfshir? hap?sir?n ujore n? llogaritje).

Klima

Toka ?sht? e p?rshkruar nga dy hap?sira t? m?dha polare q? p?rshkuhen nga dy zona klimatike nga shiriti i gj?r? ekuadtorial i klim?s tropikale gjer tek klima subtropikale.

Ekonomia

N? vitin 2005 kishte ngritje globale t? autputit prej 4.4%, udh?hequr nga Kina q? kishte ngritje t? vet prej 9.3%, India 7.6%, dhe Rusia 5.9%. Rezultatet e rritjes n? shtetet e zhvilluara udh?hiqeshin nga SHBA-t? m? 3.5% dhe e fundit ishte Italia pa rritje.