Shkaterrimi i Bashkimit Sovjetik, fazat historike neper te cilat kaloi

Ekspertet, ne vitin 1975, parashikuan shkaterrimin e Bashkimit Sovjetik
Lindja komuniste sipas arkivave sekrete te Shteteve te Bashkuara.
Publikohet takimi sekret i eksperteve amerikane per eeshtjet e Lindjes

Perandoria Sovjetike do te shkermoqet shume shpejt. Ky fakt eshte
konstatuar qe ne vitin 1975. Ne nje dokument te deklasifikuar disa muaj
per pare tregohet qarte ekspertiza dhe parashikimi qe kane bere
ekspertet 35 vjet me pare per shperberjen e Republikave te Bashkimit
Sovjetik dhe shkeputjen e vendeve komuniste te Lindjes nga influenca
sovjetike. Me poshte jepen diskutimet e eksperteve amerikane, te bera
me 4 dhjetor te vitit 1975, ku kane qene te pranishem edhe dy
ambasadore nga vendet e Lindjes.
Diskutimi
Zoti Hartman: Une kam kerkuar qe Hal te drejtoje diskutimin tone kete mengjes per eeshtjet e Europes Lindore.
Zoti Sonnenfeldt: Une deshiroj te shpreh konstatimet e mia kete
mengjes, ne nje perspektive shume te gjere, sepse shume prej jush, nga
pozicionet qe keni ne Europen Lindore, do te keni mundesi te takoni nje
grup me te vogel personash qe kane lidhje me eeshtje specifike. Une e
parashtrova nga fakti historik se ne jemi duke u perballur me Bashkimit
Sovjetik si nje superfuqi ne nivel boteror. Ky do te jete ne nje proces
afatgjate. Ai eshte nje proces qe tashme eshte duke ecur ne kushtet
globale, ashtu sie sovjetiket, tashme, kane shkaterruar modelin e tyre
kontinental. Tani ata jane duke zhvilluar modalitetet per bere nje
politike te tille globale.
Arsyeja se perse kjo eshte e mundshme per Shtetet e Bashkuara dhe
aleatet e saj europiano-perendimore per te zhvilluar politikat qe do te
na lejojne te perballemi me kete situate, eshte se fuqia sovjetike
eshte duke u rritur ne menyre te erregullt. Tani eeshtja eshte te
krisjet dhe nevojat, te cilat, ne disa raste, mund te shihen vetem ne
nje pamje te jashtme. Besimi i tyre si nje fuqi perandorake vjen ne nje
kohe te mire, pas asaj periudhe kur fuqia e fundit perandorake,
Gjermania, u mbyt; dhe ajo, qe prej asaj kohe, vjen tani kur po aplikon
perceptime dhe rregulla te ndryshme.
Gabimet e sovjetikeve
Sovjetiket kane qene te ngathet. Ata nuk kane qene ne gjendje te
sjellin rendesat e perandorise se dikurshme te te nenshtruarit e tyre.
Ata nuk kane nxitur vlerat dhe aftesite e tyre ideologjike, ligjore,
kulturore, arkitekturore, organizative, etj., qe i karakterizoi
zhvillimet britanike, franceze dhe gjermane. Asnje prej ketyre gjerave
nuk ka qene shenje dalluese e shfaqjes se sovjetikeve si nje fuqi
perandorake. Vee kesaj, ekzistojne presione dhe tensione serioze ne
vete sistemin sovjetik. Terreni mbi te cilen imperializmi vlereson
veten e tij ka probleme serioze ne sektoret ekonomike dhe sociale.
Gjithashtu, ekzistojne grupe te brendshme nacionaliste, te cilat jane
duke u rritur. Grupet nacionaliste joruse jane rritur me nje ritem te
shpejte dhe ne menyre te pabarabarte, te cilave do teu shtohen edhe ato
tensione qe burojne nga vete sistemi i imperializmit sovjetik.
Sovjetiket kane qene te paafte veeanerisht ne ndertimin e strukturave
te shendetshme nderkombetare. Ata nuk jane duke u afruar me Komunitetin
Europian apo shume institucione te tjera te suksesshme perendimore.
Veeanerisht ne Europen Lindore, e vetmja force me e rendesishme
unifikuese, eshte prania e fuqise absolute ushtarake sovjetike. Kjo nuk
eshte zhvilluar si nje strukture gjithnje e me organike dhe me e
zbatueshme; nese gjitheka, gjate 30 viteve te fundit ka nxitur ne
menyre tensionuese vendet e Europes Lindore per autonomi dhe per
identitet. Atje ka pasur nje rritje te deshires per teu shkeputur nga
forca terheqese sovjetike. Kjo ka ndodhur ne edo vend te Europes
Lindore, nga nje nivel ne tjetrin. Pothuajse nuk ekzistojne miqte e
vertete te sovjetikeve ne Europen Lindore, me nje perjashtim te
mundshem, rastin e Bullgarise.
Paaftesia e sovjetikeve qe te sigurojne besnikerine e saj ne Europen
Lindore eshte nje deshtim fatkeq historik sepse Europa Lindore eshte
brenda sferes dhe hapesires se interesit te saj natyral.
Ajo qe eshte dyfish tragjike ne kete hapesire te interesave thelbesore
dhe te rendesise kruciale, eshte se nuk ka qene e mundur per Bashkimin
Sovjetik qe te vendose qarqet e interesave qe shkojne pertej pushtetit
te plote. Per kete eshte e rendesishme te kujtojme ate qe eshte
kryesore, nese jo, vetem mjeti i imperializmit sovjetik ka qene i
fuqishem.
Arsyeja qe ne mund te flasim dhe mendojme sot ne kushtet e lidhjeve me
imperializmin sovjetik, jashte dhe vee perballjes se thjeshte, eshte e
qarte, sepse fuqia sovjetike eshte duke u shfaqur ne nje menyre te
tille te eale. Kjo na jep kohe te zhvillohemi dhe te reagojme. Nuk
ekziston nje menyre qe te shmangim shfaqjen e Bashkimit Sovjetik si nje
superfuqi. Kur e shikon ne kushtet e rrjedhave historike qe jane duke
bashkeshoqeruar natyren e Bashkimit Sovjetik si nje superfuqi, kjo
eshte e pashmangshme se do te ndodhe. Ajo efare ne mund te bejme eshte
te kuptojme rrugen ne te cilen fuqia eshte zhvilluar dhe menyren sesi
po e perdor. Ne jo vetem mund ta ekuilibrojme ate ne sensin
tradicional, por mund te godasim trajten e saj e dhe kjo ka te beje me
uljen e tensioneve kudo.
Planet per Lindjen
Persa i perket Europes Lindore, sipas meje, ajo duket se duhet te jete
ne interesat tona afatgjata, sidomos te ngjarjet me ndikim ne kete
hapesire, sepse marredheniet e euditshme qe ekzistojne tani me
Bashkimin Sovjetik nuk do te vazhdojne gjate apo do te shperthejne me
vone, duke shkaktuar Luften e Trete Boterore. Une konsideroj se kjo
marredhenie jo e natyrshme dhe e euditshme do te perbeje nje rrezik me
te madh me vone per paqen boterore, sesa konflikti midis Lindjes dhe
Perendimit. Ekziston nje kufizim te ky qendrim. Nese Europa Perendimore
tregohet e interesuar per problemet e saj ekonomike dhe sociale, kjo
sjell mungese te ekuilibrave, pastaj ndoshta kercenimet per interesat e
Shteteve te Bashkuara do te jene me pak te rrezikuara nga ndryshimi i
thjeshte ne ekuilibrin e fuqise. Gjithashtu, duhet te jete politika
jone qe te luftojme per nje evoluim qe ben te mundur marredheniet midis
europiano-lindoreve dhe bashkimit sovjetik ne nje njesi te koordinuar.
Politika jone duhet te jete efinlandizimi i Europes Lindoree. edo
teprim i zellit nga ana jone eshte nje cak qe prodhon rezultate, te
cilat mund te permbysin procesin e deshiruar per nje periudhe kohore;
madje, sipas pikepamjes time, procesi do te vazhdoje te mbetet i
pashmangshem brenda 100 viteve te ardhshme. Sigurisht, per ne eshte nje
kohe shume e gjate per te pritur.
Gjithashtu, politika jone duhet te jete nje politike qe u pergjigjet
qartesisht aspiratave te Europes Lindore per me teper ekzistence
autonomie, brenda kontekstit te ndikimit te forte gjeopolitik rus. Per
kete politike eshte punuar shume ne Poloni. Ata kane qene te afte te
kapercejne tendencat e tyre romantike politike, te cilat i euan te
katastrofat e tyre ne te kaluaren. Ata kane qene te afte plotesisht ne
zhvillimin e nje politike qe eshte e kenaqshme per nevojat e tyre, per
identitetin kombetar, pa shkaktuar kunderveprimin e sovjetikeve. Ai
eshte nje proces i gjate dhe ne te cilin une jam i gezuar te them se ne
kemi qene te afte, pjeserisht permes ndihmes se dy ambasadoreve qe
moren pjese ne kete tavoline gjate dites se sotme.

Skemat amerikane per te shkeputur Lindjen nga Bashkimi Sovjetik

Procesi i finlandizimit te vendeve te Europes Lindore eshte nje model i
mire per te shkeputur lidhjet e tyre me Bashkimin Sovjetik. Ky eshte
nder propozimet e hedhura nga ekspertet amerikane ne dhjetor te vitit
1975. Sipas arkivave te deklasifikuara nga Departamenti Amerikan i
Shtetit, mekanizmat e integrimit te vendeve lindore ne organizatat
nderkombetare do te sjellin me shume mundesi per te dobesuar rolin e
sovjetikeve ne arenen e politikes boterore. Por specialistet amerikane
tregohen skeptike per rolin e Komisionit per Sigurine dhe Bashkepunimin
ne Europe (sot OSBE-ja). Madje, disa pohojne se ky organizem nuk do te
jete ne gjendje qe te kryeje sie duhet misionin e tij. Me poshte po
publikojme pjesen e dyte te materialit sekret ne takimin e mbajtur nga
ekspertet amerikane per eeshtjet e lindjes ne dhjetor te vitit 1975.
Situata ne Hungari dhe Rumani
Ne nje proces te ngjashem tani eshte duke u perfshire edhe Hungaria.
Shfaqja e Janosh Kadar-it ka qene e mrekullueshme ne gjetjen e
menyrave, qe jane te pranueshme per Bashkimin Sovjetik, qe po nxisin
rrenjet hungareze dhe aspiratat natyrale te popullit.
Ai ka udhehequr nje sere eksperimentesh ne sektoret sociale dhe
ekonomike ne vend. Ne nje nivel me te larte, ai ishte ne gjendje ta
bente kete per shkak se sovjetiket kane kater divizione ne Hungari dhe
per shkak se ata nuk kane qene rastesisht te shqetesuar.
Ai ka aftesine te perdore pranine e tyre si nje mburoje sigurie per
sovjetiket ne nje menyre qe te kete perparesi per te zhvilluar vendin e
tij. Panorama rumune eshte ndryshe si nje vend qe pret nga ndryshimi i
historise se saj. Rumunet kane luftuar per autonomi, por ata kane qene
me pak te guximshem dhe novatore ne sistemet e tyre te brendshme. Ata
mbahen ne radhen e vendeve me te ashpra ne organizimin e brendshem te
sistemit te tyre.
Politikat amerikane
Pa e ndermarre nje tur te gjere ne keto vende, une jam duke u perpjekur
qe te ilustroj menyren ne te cilen ne shohim politikat tona. Ne
kerkojme te ndikojme ne shfaqjen e fuqise perandorake ruse, duke
vendosur nje themel me natyral dhe organik; keshtu qe kjo do te
vazhdoje te jete e bazuar ne pushtetin e saj absolut. Une pranoj
argumentet se jemi duke ndihmuar ne mbajtjen e kontrollit nga Bashkimi
Sovjetik ne Europen Lindore. Une do te argumentoj serish se nuk ka nje
alternative tjeter hapjeje per ne sesa te ndikojme ne menyren se si po
perdoret fuqia sovjetike.
Zoti Hartman: Faleminderit Hal. Une mendoj se kjo ka qene nje nga
analizat me te plota qe une kam degjuar rreth kesaj situate. Une
deshiroj te bej nje koment, nese mundet, rreth fuqise sovjetike ne
bote. Ekziston nje eudi, sipas se ciles sistemi i tyre duket me joshes
ne tere boten. Kur populli adapton forma autoritare te qeverise, per
shembull si ne rastin e Afrikes, kjo lloj qeverisjeje mund te jete nje
fare perdeje ne gjuhen e ideologjise.
Justifikimet per sistemin sovjetik mund te mbeshtesin prirjet natyrale
te disa prej ketyre qeverive te tjera. Dhe nuk ekziston asnje eudi
tjeter. Ne Europen Perendimore ekzistojne nga ata qe mendojne se ka
perfitime ne zhvillimin e komunizmit ne shoqerite e tyre, te cilat jane
ndryshe nga Lindja, ku ata kane pare sistemin qe funksionon dhe per
kete ata jane perpjekur te pershtatin disa menyra te gjerave qe jane
bere ne Perendim. Une mendoj se kjo eshte nje gje qe ia vlen te
vezhgohet dhe se ne nuk na duhet te jemi kaq agresive.
Dobesite e sovjetikeve
Ambasadori Richardson: Hal, une po ju pyes nese eshte e mundur qe ju te
me qartesoni dieka. eshte e dukshme se sistemi sovjetik eshte i paafte
ne shperndarjen e pushtetit, qe nuk mund ta decentralizoje dhe se i
mungon siguria e brendshme apo aftesia per te kontrolluar transferimin
e pushtetit. Si mundet qe nje shoqeri apo nje regjim si ky te behet
organik nese ata kane deshtuar se brendshmie Dhe une nuk shoh se si ata
mund te lejojne shtete ne kufi me ta qe te zhvillohen me shpejt se sa
vete ata. Si e parashikoni ecurine e procesit qe ju parashtruat me
natyrsheme
Zoti Sonnenfeldt: Te gjitha keto varen nga sovjetiket. Ata kane marre
disa novacione, megjithe rebelimin e shume prej europiano-lindoreve, qe
kane qene ne disa raste me teper te guximshem se sa Bashkimi Sovjetik;
per shembull ne Poloni dhe Hungari. Por ju keni te drejte. eelesi eshte
ne Moske. Pse une duhet te rrah eekanin ne disa eeshtje si ato qe
diskutuam dje. Nese ne vazhdojme te jemi te preokupuar me zhurmat, sie
beme ne vitet ‘40 dhe ‘50, dhe injorojme sistemin e levave qe kapet
prej nesh, atehere ne do te jemi ne nje shteg te gabuar.
Bashkimi Sovjetik nuk eshte me i mbyllur kaq hermetikisht sie duket.
Ata pranojne nevojen per nje sistem boteror dhe nevojen e shteteve te
industrializuara per te perdorur kete mundesi qe te ndikojne ne kete
zhvillim. Une nuk e kam fjalen se ne duhet te perfshihemi ne politikat
e Kremlinit, por ekzistojne dritare te tjera dhe ne duhet t’i kerkojme
dhe te nxisim zhvillimin e kompeksitetit ne sistem.
Finlandizimi i Europes Lindore
Sie e kam thene edhe me pare, argumenti ne Uashington eshte se si ju
mund te lejoni veten te ndihmoni ate popull qe ndihmon armikun tuaje Ju
pikerisht jeni duke ngritur fuqine e tyre. Mire. Por nese ju mbani ate
pozicion, ju jeni te humbur. Por nese ju nuk e perdorni ate, pastaj
ekziston nje mundesi historike qe te godisni kete gjigant ne disa
menyra; ashtu sie ai shfaqet ne skenen nderkombetare. Keshtu qe une jam
dakord me paraqitjen tuaj. Ekziston mundesia e “finlandizimit” ne
Europen Lindore; keshtu qe ne kemi nevoje t’u afrohemi ketyre
problemeve me kujdes dhe pergjegjesi te jashtezakonshme, per te qene
prane shumices se europiano-lindoreve. Dhe ketu duhet te jemi te
rezervuar me Perendimin.
Une mund te them nje fjale ne kete drejtim, rreth Komisionit per
Sigurine dhe Bashkepunimin ne Europe (OSBE-ja sot, - shen. red.). Ketu
eshte nje eeshtje ne te cilen ne kemi bere per veten tone nje
padrejtesi te tmerrshme. Ju e dini se une nuk isha optimist rreth tere
procesit te OSBE-se; gjithashtu sekretariati ishte i dyshimte. Por, ne
u perfshime per nje numer arsyesh, por jo se kete e deshironin
europiano-lindoret.
Por, ne qofte se fjalet mund te bejne dieka, OSBE-ja e pranoi nevojen
per ndryshim. Ajo nuk njohu hegjemonine sovjetike. Nuk ekziston asgje
ne dokumente rreth hegjemonise dhe sovjetiket jane duke e zbuluar me
ngadale nje gje te tille. Pse shtypi amerikan deshiron qe presidenti
Ford te provoje nje platforme; te predikoje dhe shpalle zotimin
amerikan per nje evoluim te natyrshem. Une nuk e di. Nuk e kam kuptuar
kurre ate, apo pse kjo gje eshte konsideruar nje koncesion per
Brezhnjevin. Une nuk e kuptoj. Kjo eshte veteplagosje qe eshte
totalisht e panevojshme. Keshtu qe OSBE-ja dhe mbeshtetesit e saj duhet
ta shohin ne nje kontekst me te gjere, te cilin une e kam planifikuar
dhe duhet aplikuar te vende te veeanta ne menyra te veeanta. Kjo kerkon
kuptimin e ngjyrimeve. Dean Rusk na thote se ne duhet te trajtojme
vendet komuniste ne menyra te ndryshme. Krejt pa interes, ne duhet te
kuptojme se ne efare menyre ata jane te ndryshem. Dhe qe prej andej, a
jane te afte ata te aplikojne per t’u anetaresuar ne OSBEe

Planet amerikane dhe gjermane per te hyre ne bllokun komunist lindor

Vijon publikimi i arkivave sekrete te vitit 1977 ne SHBA. Ekspertet diskutojme skemat e dobesimit te sovjetikeve

Gazeta vijon me publikimin e bisedes se regjistruar mes eksperteve
amerikane ne janar te vitit 1977, dokument i cili eshte deklasifikuar
ne qershor te ketij viti. Ne biseden mes ambasadoreve dhe specialisteve
te eeshtjeve lindore ne Uashington shtrohet problemi i fuqise se
Bashkimit Sovjetik dhe ndikimit te Moskes ne vendet e bllokut komunist
ne Lindje. Pas propozimit per “finlandizimin” e Lindjes, disa prej
pjesemarresve ne takim shprehen kunder perdorimit te ketij koncepti.
Ata interpretojne reagimet e Bashkimit Sovjetik pas shtrirjes se
Keshillit te Sigurise dhe Bashkepunimit Europian ne vendet komuniste.

Ambasador Stoessel: Une kam vetem pak komente te momentit, qe i
perceptova nga paraqitja e Halit. Se pari, rreth vete sistemit sovjetik
mendoj se ai eshte ne rregull, sepse atje ka pasur nje zhvillim dhe
rritje besimi. Sigurisht, une e kam nje gjykim per kete zhvillim. Ai
eshte i qarte per mua qe prej detyres time te pare qe kam pasur atje ne
vitin 1947; pasi atje ndodhi nje ndryshim i jashtezakonshem. Ndonese ne
menyre te ngadalte, shoqeria eshte eliruar dhe sovjetiket nuk kane nje
vetebesim te pakapercyeshem per arsye te dukshme; por arritjet e tyre
kane qene te rendesishme dhe ata jane duke fituar ndjesine e besimit.
Ata akoma kane nje kompleks nenshtrimi te inferioritetit per
Perendimin. Gjithashtu, une u mahnita me ndikimin ne Bashkimin Sovjetik
te ngjarjeve dhe kushteve ne Europen Lindore. Ky ndikim eshte i qarte
per ata qe vizitojne Polonine, Gjermanine Lindore apo Hungarine, pasi
ata shohin atje standarde me te larta, dhe ne planin krahasues, jane me
te lire. Ata shkojne atje me ndjesine e madhe dhe kthehen pas me keto
pershtypje. Rreth imperializmit sovjetik mendoj se konstatimet e Halit
ishin te shkelqyera. Manifestimi me i madh i ketij imperializmi eshte
ne vete Bashkimin Sovjetik. Ata kane probleme me nacionalitetet e
ndryshme brenda Bashkimit Sovjetik, por ata kane bere shume atje, aq sa
kane mundur per te bere. Kur ju vizitoni te njejtat republika te Azise
Qendrore, shpesh ju kuptoni se gjendja atje eshte me e mire sesa
pergjate kufijve ne Iran apo Afganistan. Ne fakt, ajo mund te jete
madheshtore. Ne nuk kemi nje gjykim shume te mire per levizjen
nacionaliste ne Bashkimin Sovjetik, pasi une nuk shoh atje aktivitete
serioze separatiste. Ndoshta ata mund te perqendrohen rreth eeshtjeve
ekonomike apo kulturore, por jo rreth probleme serioze politike, te
cilat nuk jane ne edo menyre te mprehta, ne nje shkalle kaq alarmante.
Kontrolli rus ne Lindje
Hali terhoqi vemendjen per rendesine e fuqise sovjetike dhe
mbizoterimit ne Europen Lindore. Sovjetiket jane duke u bere me te
sigurt ne veten e tyre; ashtu sie ata po industrializohen dhe
europianolindoret jane duke pare mundesine per t’u mbeshtetur te
Bashkimi Sovjetik per lende te para, ndersa Bashkimi Sovjetik eshte
duke rritur pozicionin e tij per t’i kontrolluar keto vende ne kete
menyre. Ne Moske ka te dhena te disa synimeve ne rritje per shtrengimin
e marredhenieve me europianolindore, veeanerisht pas krijimit te
Keshillit te Sigurise dhe Bashkepunimi Europian (sot OSBE-ja), qe te
eliminojne presionet e kesaj organizate ndaj ketyre vendeve. Ne te
njejten kohe vendet e Europes Lindore jane duke u zgjatur drejt
Perendimit, proces te cilin sovjetiket nuk po e kundershtojne aq shume
sa e’mund ta kishim menduar. Kjo nuk eshte domosdoshmerisht nje
kontradikte; perderisa kontrolli sovjetik synon bllokimin e kontaktit
te Europes Lindore me Perendimin. Ne fakt ata jane me te sigurt ne
kontrollin e tyre, madje mund t’i shohin kontaktet si nje perparesi.
Projekti i “finlandizimit”
Ambasadori Austad: Une e di se kjo eshte bere dieka si nje klishe, por
mua nuk me pelqen perdorimi i fjales “finlandizim”. Ai eshte i
tejperdorur. Une nuk mund ta lidh demokracine qe kam pare ne Finlande
me autoritarizmin socialist, ashtu sie une nuk mendoj se fjala eshte
perdorur ne rregull.
Zoti Sonnenfeldt: Une e perdora vetem ne mjediset e brendshme te kesaj dhome.
Zoti Harman: Jam dakord se ajo eshte nje fjale qe ne nuk mund ta perdorim kaq shpesh.
Ambasadori Austad: Kjo perdoret pikerisht per faktin se atje ka nje demokraci shume te mire.
Ambasadori Davies: Mund te na pelqeje t’i shohim tani si Finlanden,
edhe te tjeret, por ndoshta pas 30 apo 40 viteve. Popujt ne Europen
Lindore nuk kane bezdi marredheniet e tyre te sigurise me Bashkimin
Sovjetik, por ata e kane zet etiketimin e tyre si komuniste.
Ambasadori Hollenbrand: Kjo eshte e qelluar ne menyre te ngjashme, ne
prezantimin e Halit dhe justifikimi perligjet te marreveshjet e vjetra
te Ostpolitikes (koncepti gjerman qe ndryshimi te behet permes
vendosjes se marredhenieve mes paleve (shen. red.).
Zoti Sonnenfeldt: Marti, a ishin ata me te sofistikuare
Ambasadori Hillenbrand: Ata jane njesoj te sofistikuar. Argumenti ne
Ostpolitik ishte te krijonte kushte atraktive per zgjerimin tradicional
te ndikimit gjerman ne Europen Lindore. Per nxitjen e ketij ndryshimi
gradual ne Europen Lindore ne duhet te punojme ne menyre te ngushte me
europianoperendimoret; atje ekzistojne prirje te sigurta per ta
shmangur nje gje te tille; per shembull, me gjermanet. Ekziston nje
ndjesi se ata vetem mund te ndikojne ne keto rrethana ne Europen
Lindore. Une mendoj se racionaliteti dhe analizat tuaja jane te
ngjashme me ato qe realisht po ben vete Europa Lindore.
Zoti Sonnenfeldt: Une jam dakord me konstatimin tuaj per nevojen e nje
harmonizimi levizjesh midis Shteteve te Bashkuara dhe vendeve te tjera
te industrializuara. Nuk ka asgje te keqe tek iluzionet gjermane se
bujaria e tyre do ta beje nje gje te tille. Nje parakusht te ndonje gje
te saj eshte fuqia e bazuar ne anen tone. Dobesia e Ostpolitik ishte se
nuk u vendosen ne nje sistem aleance. Nese ne jemi te paafte, e per
pasoje, po shkojne per te qene humbes, nuk ka asnje problem se si mund
t’i sofistikojne arsyetimet tona. Baza e nje pushteti te fuqishem eshte
nje kusht i domosdoshem dhe ne duhet te jemi ne gjendje te ekuilibrojme
fizikisht fuqine sovjetike. Pa ate kritikat jane te drejta dhe pa ate
politika mund t’i jape kohe kunderveprimit te ndershem sovjetik ne
rrugen e saj per fuqizim dhe vetem fuqizim.
Por une nuk jam dakord se disa mendime ne Ostpolitik nuk jane te
pangjashme. eshte pikerisht ajo qe “ne e bejme kete me mire sesa kur do
ta bejne ata te njejten gje”.

Arkivat sekrete: Loja amerikane per ta mbajtur Titon larg sovjetikeve

Gazeta publikon materialet e deklasifikuara nga Shtetet e Bashkuara.
Debati mes eksperteve te Uashingtonit per eeshtjet e Lindjes komuniste

Rikthimi i Titos drejt Bashkimit Sovjetik do te jete nje deshtim i madh
per Perendimin. Keshtu shprehen ekspertet amerikane gjate nje takimi te
zhvilluar ne janar te vitit 1977 per eeshtjet e Lindjes. Sipas arkivave
sekrete te Departamentit Amerikan te Shtetit, te cilat jane
deklasifikuar me 19 qershor te ketij viti, e gjithe perpjekja eshte qe
te mos lejohet Beogradi per te rihyre ne orbiten e sundimit sovjetik.
Ne anen tjeter, specialistet debatojne edhe menyren se si duhet te
ndertohen marredheniet diplomatike me kreun e shtetit jugosllav, Josif
Broz Tito. Ne shkrimin qe sjellim sot per lexuesit shtrohet edhe
eeshtja e nje perplasjeje te mundshme mes Lindjes dhe Perendimit permes
ndonje sulmi qe mund te ndermarrin sovjetiket.


Ambasadori Davies: Une mendoj se eshte tejet e rendesishme te ngulisim
ne mendje se ne nuk jemi iniciues te asaj qe eshte duke ndodhur ne
Europen Lindore. Ne duhet te jemi ne gjendje te reagojme per zhvillimet
atje dhe te bejme ate qe udheheqesit lindore mendojne se eshte me e
mundshme. Ne nuk mund t’i nxisim ata. Ne duhet t’i referohemi
udheheqjes me te mire europiano-lindore, per te perllogaritur ate qe
eshte e mundur dhe qe eshte ne interesin tone. Ata duhet ta dine me
mire se sa larg mund te shkojne dhe ne duhet te jemi orientues per kete.

Ambasadori Strausz-Hupe: Kohet e fundit kam bere nje bisede ne kembe me
kolegun tim kinez. Analiza e tij eshte se struktura e Bashkimit
Sovjetik eshte e rregulluar tashme, dhe per kete nuk mund te
transformohet brenda gjithe organikes se saj. Konkretisht, tani po
citoj frazen e tij ne menyre te sakte: “Nje sulm sovjetik mbi Europen
Perendimore eshte i pashmangshem”. Une konsideroj se pas kesaj teorie,
te shprehur nga kolegu im kinez, ka me shume detaje brenda saj.
Ambasadori Bruce, une do te isha i interesuar nese ju mund te na
tregonit se si e sheh kete proces nga kendveshtrimi kinez, jo vetem ne
Europen Perendimore, por edhe ne Europen Lindore gjithashtu.

Ambasadori Bruce: Une nuk mendoj se mund te shtoj me shume ne ate qe ju
ka thene kolegu juaj kinez. Kinezet nuk ia lejojne vetes asnjehere
pamaturine e zyrtareve te tyre neper bote dhe vetem ne ndonje rast
shume te rralle tolerojne brenda ne vendin e tyre. Mesazhi thelbesor i
tyre eshte i qarte; ata duan te nxisin, sa me shume te jete e mundur,
vemendjen e Shteteve te Bashkuara qe te ndertoje mbrojtjen e saj kunder
nje sulmi potencial prej Bashkimit Sovjetik. Ata jane te shqetesuar
rreth rritjes se fuqise se sovjetikeve dhe kane realisht arsye te jene
te shqetesuar.
Por shqetesimi i tyre, ndonese pjeserisht ideologjik, parimisht eshte i
lidhur pas interesave kombetare kineze. Keto interesa jane qe te
ndryshojne orientimin e vemendjes se Bashkimit Sovjetik nga Lindja
drejt Perendimit.

Zoti Hartman: A ka ndonje koment tjetere Une jam me teper i habitur se
koleget tane europiano-lindore nuk i jane pergjigjur diferencimit te
politikes tone, por kjo mund te jete me pak problem ne situaten tone
post-Helsinki (pas krijimit te OSBE-se). Ne mund ta marrim vesh ate
gjate drekes.

Ambasadori Silberman: Une dua te pyes se si i shikon ai marredheniet me Jugosllavine ne te ardhmen.

Zoti Sonmenfeldt: Une mendoj se ne dhe europiano-perendimoret, ne te
vertete, edhe europiano-lindoret, kane nje interes; kufijte e se ciles
jane thelbesore per ne ne vazhdimin e pavaresise se Jugosllavise prej
dominimit rus.
Sigurisht, ne shpresojme qe sjellja jugosllave do te vazhdoje te jete e
tille, sie ka qene edhe ne te kaluaren; e permbajtur nga fuqia
sovjetike, por edo kthim pas i Jugosllavise brenda orbites sovjetike
mund te paraqese nje pengese madhore strategjike per Perendimin. Une
mund te them ketu se nuk ka argument qe per ndonje arsye, mundesisht te
jete e nevojshme qe te rivitalizohen forcat jokomuniste ne Itali.
Une e mendoj se kjo mund te kete ekzaktesisht efekt te kundert. Po
ashtu, ne jemi te interesuar rreth asaj se efare do te ndodhe kur te
largohet Titoja dhe meraku yne eshte qe ne te kemi lidhje te mira. Ne
kemi bere diskutime rreth kesaj, ku ne njerin prej tyre, me natyre
informale, me disa miqte tane te NATO-s, kemi rene dakord qe politikat
tona duhet te jene te drejtuara per te pasur sa me shume kohe qe te
jete e mundur ne te ardhmen. Gjithashtu theksoj se ndonje ide e
tanishme, qe ka te beje me synimin e perbashket perendimor per ta
orientuar Jugosllavine drejt Perendimit pas largimit te Titos, kjo mund
te shikohet nga Bashkimi Sovjetik si ngacmim i interesave jetike te tij
dhe mund te kerkoje nje pergjigje te forte.
Keshtu, politika jone vazhdon te jete ajo qe kemi ndjekur qe prej
viteve 1948-1949, duke e mbajtur Jugosllavine nje pozicion te
pavaresise thelbesore prej Bashkimit Sovjetik. Tani, ne te njejten
kohe, ne duam qe ata te jene me pak te padurueshem dhe mund t’i lejojme
qe te distancohen vetem shume pak prej nesh.
Veeanerisht duhet t’u heqim atyre iluzionin e ndonje koncepti se
interesat tona ne pavaresine e tyre relative jane me te medha se sa te
tyret, dhe per kete ata kane nje shteg te lire. Une jam i sigurt se ju,
Larry, do te gjeni menyra t’ua rikujtoni atyre kete gje ne kete aspekt.
Une kam parasysh Porto Rikon, Panamane dhe ndonje tjeter te ngjashem.

Ambasadori Cooper: Ky eshte takimi i pare i ketij lloji qe une kam
ndjekur dhe kam degjuar me kujdes konceptet politike dhe ekonomike qe u
skicuan ketu. Per mua duket se ulja e tensioneve mes Lindjes dhe
Perendimit do te varet nga koha. Sot, shikojeni kete nga jashte; duket
se ne kemi arritur disa suksese gjate disa viteve te kaluara. Por ketu
ka pasur edhe pengesa. Une shoh ndjesine ne rritje te besimit persa i
perket Bashkimit Sovjetik dhe kjo eshte reflektuar edhe ne Gjermanine
Lindore. Sigurisht, rreziku ekziston edhe ne ate pjese. Por, nese ka
nje ndonje kthim prapa ne uljen e tensioneve, efare do te bejme ne
tani, - veeanerisht ne lidhje me Europen Lindore.
Zoti Hartman: Ne do te vazhdojme te diskutojme edhe gjate drekes per
mjetet qe kemi ne dore. Sie kane thene sekretari i Shtetit dhe Hali, ne
jemi te eale nga mungesa e nje instrumentalizimi tregtar, por ne kemi
menyra te tjera; qofte shteterore apo private qe te ndikojme ne disa
nivele te sjelljes se tyre.

Arkivat sekrete: Si do te mbetet Amerika superfuqi boterore

Vijon publikimi i arkivave te deklasifikuara 40 vjet me pas nga
SHBA-te. Debatet e specialisteve per skemat se si do te sfidohet
Bashkimi Sovjetik


Zoti Sonnenfeldt: Gjon, une dua te bej nje koment, nese eshte e mundur,
ne lidhje me eeshtjen tuaj; pra se si po behet ulja e tensioneve.
Sinqerisht, une pranoj se nuk e pelqej eeshtjen ne vetvete sepse mendoj
se ajo kthehet ne problem qendror dhe se ne jemi duke u perpjekur te
pozicionohemi. eeshtja eshte se efare do te beni ju perballe rritjes se
fuqise sovjetike. Ne do te jemi perballe kesaj fuqie ne rritje, qofte
nese marredheniet tona me ruset do te jene te buta, apo edhe te hidhura.
Sie ka thene sekretari, ka kaluar dita kur Shtetet e Bashkuara mund t’i
zgjedhin preferencat prej ketyre dy alternativave. Ky eshte kthimi yne
prapa, - zakonisht prapa mbrojtjes se nje tjeter fuqie, sie eshte
Marina Britanike, - apo te joshim boten. Keshtu qe kjo alternative nuk
ekziston gjate per ne. Gjithashtu ekziston nje fuqi shume e madhe ne
bote, qe ne nuk po e marrim ne konsiderate; jo vetem sovjetiket, por
edhe fuqite e tjera te industrializuara, prodhuesit e lendeve te para,
madje edhe fuqia e kombinuar politike e shteteve qe nuk te lene te
rritesh. Sot askush nuk do te kete fuqi te mjaftueshme qe thjesht t’i
trondite keto probleme. Gjithashtu, sovjetiket do te shikojne dhe
degjojne rreth skenes boterore, jo vetem per gjerat qe bejme ne. Per
kete, eeshtja ne teresi, apo ulja dhe ngritja e tensioneve ne nje
moment te caktuar, eshte thuajse e papercaktuar. Ne amerikanet pelqejme
te mbajme kartat e lojes, por sfida historike e Bashkimit Sovjetik nuk
do te ike. Gjithashtu nuk do te largohet as problemi i te imituarit me
efektet e asaj fuqie rritese.
Strategjia amerikane
Sie ka thene sekretari i Shtetit, ne nuk shpresojme te kemi ndonje
alternative qe te vijme te mbajtja e fuqise qe kemi neper bote me forma
te ndryshme. Ne duhet te largohemi nga shikimi i uljes se tensioneve si
nje proces i cili paqton apo zbut fuqine sovjetike. Ne duhet te
shikojme detyrat tona si menaxhues apo zbutes te kesaj fuqie. Ai qe
eshte problemi qendror i yni ne vitet ne vijim, nuk eshte te gjeturit e
marreveshjeve apo permiresimi i atmosferes, ndonese ato kane disa
efekte pozitive. Sfida jone tani eshte se si te jetojme ne nje bote me
nje tjeter superfuqi dhe te tejkalojme mberritjen e nje superfuqie te
trete, qe mund te jete Kina ne 20 vitet e ardhshme, apo me tej.
Zoti Hartman: Nje konkluzion perfundimtar. Hal, edhe te disa aspekte
sekretari ka shprehur gjetke pakenaqesi rreth kriticizmit te politikave
tona ne drejtim te Bashkimit Sovjetik. Ajo qe eshte arsyeja kryesore
per lekundjet e sekretarit, te cilat jane shprehur ne nje seri fjalimet
qe ai ka mbajtur neper SHBA. Ne mos ekziston nje mbeshtetje thelbesore
per keto politika ne Shtetet e Bashkuara, pa llogaritur analizat
bindese te intelektualeve, qe do te jene te mjaftueshme per te. Kjo nuk
do te zhvendose mbeshtetjen e gjere te publikut. Per kete une shpresoj
se te gjithe ju, kur te ktheheni ne SHBA, kur te shikoni miqte tuaj ne
Kongres, do te perpiqeni t’i ndiqni keto linja te argumentit qe degjuat
kete fundjave dhe analizat te cilat mbeshtesin ato qe pervijuam.
Mbyllja e takimit
Perfundimisht, ne mbyllje, une deshiroj t’ju falenderoj te gjitheve per
pjesemarrjen ne kete konference dhe per punen dhe kontributin tuaj ne
suksesin e saj. Une e kam pare me interes dhe kemi bere gjene e duhur.
Gjithashtu, dua te falenderoj ambasadorin Rieardson dhe stafin e tij
per punen e mrekullueshme qe ata kane bere ne organizimin e qendrimit
tone ketu. Ata kane bere ate aq te dobishem sa e’ka qene. Amen.

Shkrimi i sotem shenon edhe fundin e serise se artikujve rreth
materialit sekret te mbajtur me janar te vitit 1977 dhe te
deklasifikuar me 19 qershor te ketij viti.

Amerikanet: Lufte europiane nese Moska sulmon Jugosllavine

Raporti sekret i 9 marsit te vitit 1976 per raportet Moske-Beograd.
Ekspertet parashikojne situatat pas largimit te Titos nga skena politike

Studimet e vleresimit te situates se rrezikut te EUCOM (Komanda e
Shteteve te Bashkuara ne Europe), provojne analiza te kufizuara te
mundesise se reagimit te Shteteve te Bashkuara dhe te aleateve ndaj
sovjetikeve ne rast te nje levizjeje te saj kunder Jugosllavise. Ky
dokument ka nje numer boshlleqesh konceptuale dhe supozimesh te
pasigurta. Ai paraqet synimet sovjetike dhe veprimet e mundshme
perendimore, qe jane te paplota. Nje studim i sakte dhe komentet tona
rreth eeshtjeve thelbesore jane parashtruar si vijon. (Per paranteze,
ju e dini se nje studim i qarte, i bere ne bashkerendim me disa agjenci
rreth Jugosllavise, eshte perfunduar me 28 gusht 1975 dhe eshte duke
pritur vleresimin e Keshillit te Sigurise Kombetare. Ky studim i
ndermarre nga shteti fokusohet rreth mundesise se disintegrimit te
brendshem te Jugosllavise pas vdekjes se Titos, proces qe pritet te
jete pa presione te jashtme dhe me pas, kalimin te risqet, duke
perfshire forma te ndryshme te nderhyrjes nga jashte.)
Permbledhje
Studimi i EUCOM vlereson se nje objektiv madhor i politikes sovjetike
do te jete per te marre kontrollin e saj ne Jugosllavi pas largimit te
Titos nga skema dhe se sovjetiket do te jene te pergatitur te aplikojne
presion apo te nderhyjne ne rast se do te jete e nevojshme nje gje e
tille. Skenaret qe konsiderohen te mundshem permblidhen:
- Presioni diplomatik rus dhe ofrimi i ndihmes ndaj disidenteve
kryesore te larguar nga Titoja. - Pershkallezimin e presioneve te tilla
dhe asistences qe do te vije pas vdekjes se Titos, duke perfshire
venien ne skene te manovrave te rendesishme prane kufijve jugosllave.
- Nderhyrje te kufizuar te rritjes tek 10 divizionet e forcave te
Bashkimit Sovjetik dhe Traktatit te Varshaves per te mbeshtetur
levizjet separatiste ose palet ne luften civile.
- Pushtim te gjere te sovjetikeve dhe Traktatit te Varshaves, qe
perfshin ngritjen e 36 divizioneve ne dy fronte: Per secilin nga keto
rreziqe, studimi skicon nje nivel te mundshem te pergjigjeve te
amerikaneve dhe forcat aleate qe planifikojne te frenojne sovjetiket ne
pershkallezimin e presioneve apo nderhyrjeve te tyre ne edo faze.
Duke nisur me konsultimet e brendshme te Aleances dhe deklarimet
publike te mbeshtetjes per pavaresine jugosllave; keto opsione ecin
permes mbeshtetjeve te kufizuara ekonomike dhe me pajisje ushtarake;
asistence per luftimet jokonvencionale, logjistike te mundshme dhe
mbeshtetje ajrore, demonstrime detare, rikthimin njeheresh te Shteteve
te Bashkuara, qofte permes ajrit apo forcave tokesore te Europes;
pushtimin e plote ose te pjesshem te Austrise nga Shtetet e Bashkuara
apo NATO-ja dhe pergatitjet per nje lufte te pergjithshme europiane.
Avantazhet dhe dizavantazhet relative te secilit aksion jane diskutuar
ne tabelen e nenvizuar.
Studimi vlereson se Ushtria Jugosllave mund t’i rezistoje fuqishem nje
pushtimi sovjetik, por shume shpejt mund te humbe kontrollin e qendrave
kryesore te populluara. Pastaj, fushata mund te zhvendoset te luftimet
jokonvencionale ne hapesirat malore, sipas konceptit kombetar jugosllav
“ne arme”, i cili siguron mundesite per asistence ndaj forcave
jugosllave nga amerikanet dhe aleatet; por nuk perfshin futjen ne loje
te forcave kryesore luftuese amerikane apo aleate. Ne rast te nje
pushtimi sovjetik, studimi vlereson se Hungaria dhe Bullgaria mund te
jene dakord qe te marrin pjese dhe te kontribuojne me forca, por
ndoshta Rumania nuk do te perfshihet ne loje.
Objektivat sovjetike
Ne jemi dakord rreth supozimit te dokumentit se sovjetiket kane
objektiva afatgjata per kthimin e Jugosllavise brenda orbites se tyre.
Por ne besojme se dokumenti mbivlereson mundesine e nderhyrjes
ushtarake sovjetike dhe minimizon mundesite afatshkurtra per nje
pushtim te plote prej tyre.
Ne nje numer rastesh, studimi sugjeron nje analogji me rastin e
eekosllovakise, ne vitin 1968 apo Hungarise ne vitin 1956. Megjithate,
rasti jugosllav eshte i ndryshem nga eekosllovakia dhe Hungaria, pasi
Jugosllavia nuk ka qene ndonjehere nen kontrollin sovjetik. Zhvillimet
e brendshme ne Jugosllavi veshtire se mund te jene te fiksuara tek nje
rrezik i drejtperdrejte ne sistemin e sigurise sovjetike dhe te nje
shumellojshmerie rezultatesh qe mund te jene te pranueshme apo te
tolerueshme nga Moska. Gjithashtu, sovjetiket mund te kene llogaritur
levizjen ne rast te nderhyrjes se SHBA-ve dhe NATO-s per t’iu
pergjigjur mesymjes kunder Jugosllavise.
Keshtu qe nderhyrja sovjetike ne Jugosllavi mund te jete nje pergjigje
ndaj nje mundesie qe nuhatet me teper sesa nje levizje mbrojtese per te
mbajtur “status kuon” (gjendjen) si ne krizat eeke dhe hungareze.
Nderhyrja mund te jete ne perballimin ne nje situate te erregullt apo
konflikti te brendshem qe do te ndodhe me tranzicionin pas largimit te
Titos.


Informacioni i permbledhur qe Hartmani ia dergon sekretarit te Shtetit,
Henri Kisinger ka daten 9 mars 1976 dhe eshte deklasifikuar nga arkivat
sekrete me 19 qershor 2008
* * * *

Marredheniet Beograd-Uashington sipas arkivave sekrete

Duke filluar qe nga ky numer, gazeta do te sjelle nje sere dokumentesh
te marra nga arkivat sekrete te Uashingtonit per marredheniet mes
Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe Jugosllavise. Keto dokumente jane
deklasifikuar vetem pak muaj me pare dhe nxjerrin ne drite raportet e
SHBA-ve me nje nder te vetmet vende te bllokut lindor, qe kishte
marredhenie me Perendimin gjate kohes se Luftes se Ftohte. Ne numrin e
sotem do te sjellim nje informacion te klasifikuar “sekret” per kohen,
te cilin asistentsekretari per eeshtjet Europiane prane Departamentit
Amerikan te Shtetit, Artur Hartman, ia dergonte sekretarit Amerikan,
Henri Kisinger me 9 mars 1976. Informacioni i permbledhur bazohet edhe
mbi studimin e pergatitur nga EUCOM (Zyrat Qendrore te Komandes se
Shteteve te Bashkuara ne Europe) per Jugosllavine ne rast te nje lufte
te mundshme.