Deget e fizikes

Deget e fizikes jane: Mekanika,Termodinamika, Elektromagnetizmi, Optika, Akustika, Fizika e trupave t? ngurt?, Relativiteti, Fizika b?rthamore, Fizika kuantike, Astrofizika

Mekanika: merret me studimin e zhvendosjes se lendes ne hapesire dhe kohe (kinematika, dinamika). Nganjehere si pjese e pavarur e mekanikes, merret dhe statika e cila studion kushtet, p?r te cilat lenda ?sht? ne prehje.

Termodinamika: (prej gj.greke thermos q? do t? thot? nxeht?si dhe dynamis q? do t? thot? energji/fuqi) ?sht? deg? e fizik?s q? studion ndikimin e nd?rrimit t? temperatur?s, shtypjes dhe v?llimit n? sistemet fizike t? madh?sis? makroskopike p?rmes analizimit t? l?vizjeve kolektive t? grimcave t? tyre, duke p?rdorur statistik?n. P?raf?sisht, nxeht?si do t? thot? ?energji n? tranzit (l?vizje)? dhe dinamika ka t? b?j me ?l?vizje/transferim?; k?shtu q? n? thelb termodinamika studion l?vizjen e energjis? dhe se si energjia shnd?rrohet.

Termodinamika klasike: ?sht? variacion i termodinamik?s, i viteve t? hershme t? 1880, q? u morr me gjendjet termodinamike, dhe vetit? si energjia, puna dhe nxeht?sia dhe me ligjet e termodinamik?s, por t? gjithave u mungonte interpretimi atomik. N? form? paraprake, termodinamika klasike buron prej fizikanit Robert Boyle, i cili m? 1662 theksoi se shtypja/presioni p p?r nj? sasi t? dh?n? gazi ndryshon anasjelltas me v?llimin V n? temperatur? konstante; forma e ekuacionit pV = k, konstante. Prej k?tu, nj? ngjasim i termo ? shkencave filloi t? zhvillohet me konstruksionin e makin?s s? par? me avull/atmosferik n? Angli nga Thomas Savery n? 1697 dhe Thomas Newcomen n? 1712. Ligji i par? dhe i dyt? dol?n n? t? njejt?n koh? m? 1850, s? pari nga punimet e William Rankine, Rudolf Clausius dhe William Thomson (Lord Kelvin). N? fund ? Lordi Kelvin e sajoi termin termodinamik? m? 1849 n? botimin e ?An account of Carnot?s theory of the motive power of heat?. Libri i par? i m?simit t? termodinamik?s u shkrua m? 1859 nga William Rankine, nj? qytetar dhe profesor i inxhineris? mekanike n? Universitetin e Glasgow ? it.

Termodinamika statistike: Me zhvillimin e teoris? molekularo ? atomike n? vitet e vona t? 1880 dhe viteve t? hershme t? 1900, termodinamik?s iu dha nj? interpretim molekular. Kjo fush? u quajt termodinamik? statistike, e cila mund t? mendohet si nj? ur? lidh?se n? mes parametrave makro dhe mikroskopik? t? sistemit. Esencialisht, statistika termodinamike ?sht? nj? afrim i termodinamik?s me statistik?n mekanike, e cila p?rqendrohet derivimin/rrjedhoj?n e rezultateve makroskopike prej fillesave t? para. Mund t?i kund?rvihet parardh?sit historik termodinamik?s fenomenale, e cila jep p?rshkrime shkencore t? fenomeneve duke iu shmangur detaleve mikroskopike. Qasja statistike ?sht? t? p?rfitoj? t? gjitha parametrat makroskopik? (temperatura, v?llimi, shtypja, entropia etj.) prej parametrave t? grimcave p?rb?r?se n? l?vizje dhe bashk?veprimit t? tyre (duke p?rfshir? edhe fenomenin/dukurin? e kuanteve). ?sht? demonstruar mjaft e suksesshme, prandaj p?rdoret shpesh.

Termodinamika kimike: studion raportin e nxeht?sis? me reaksionet kimike ose me ndryshimet fizike t? gjendjes pa kufizimin e ligjeve t? termodinamik?s. Gjat? viteve 1873 ? 76 matematikani ? fizikani amerikan Wiilard Gibbs botoi tre teori/letra m? e famshmja ishte On the Equilibrum of Heterogeneous Substances, n? t? cil?n ai tregoi se si proceset termodinamike mund t? analizohen grafikisht, duke studiuar energjin?, entropin?, v?llimin, temperatur?n dhe shtypjen e sistemit termodinamik, n? at? m?nyr? q? t? kuptohet se a do t? ndodhte procesi spontanisht. Gjat? viteve t? hershme t? shek.XX, kimist? si Gilbert Lewis, Merle Randall dhe E. A. Guggenheim filluan t? aplikojn? metodat matematike t? Gibbs ? it p?r t? analizuar proceset kimike.

Elektromagnetizmi: ?sht? deg? e fizik?s q? studion val?t elektromagnetike, dukurit? e fushave elektromagnetike, fuqit? e grimcave dhe trupave t? ngarkuar elektrikisht.
Fusha magnetike krijohet nga l?vizja e ngarkesave elektrike n? nj? magnet. Nj? fush? magnetike e ndryshueshme krijon rrym? elektrike. Po ashtu, nj? fush? e ndryshueshme elektrike krijon nj? fush? magnetike. P?r shkak t? k?saj nd?rvarjeje t? fush?s magnetike dhe elektrike, ?sht? e kuptueshme njohja e tyre si nj? qenie e nj?jt? q? quhet fush? elektromagnetike. Fusha magnetike ushtron forc?n e saj n? t? gjitha sendet q? kan? nj? ngarkes? elektrike, dhe ndikon t? gjith? hap?sir?n.

Optika (greq. optikos = "e shikuara, opsis = "shikim"; optika = "m?simi mbi t? shikuar?n") ?sht? deg? e fizik?s q? merret me sjelljen dhe vetit? e drit?s, p?rhapjen dhe nd?rveprimin e saj me l?nd?n. Drita ?sht? rrezatim valor elektromagnetik. Rrezatimi elektromagnetik ?sht? i gjithepranishem ne gjithesi. Nuk ka kend apo skute ne gjithesi qe mund te fshihet nga ky rrezatim. Drita e dukshme p?r syrin e njeriut gjendet n? nj? diapazon te ngushte te diapazonit shum? te gjere te rrezatimit elektromagnetik i cili shtrihet nga rrezet gama, rrezet x, ultraviolete, drita e dukshme, infra te kuqe, makro valore gjere ke radio valore. Pjeset e drites se dukeshme i quajm fotone, por edhe pjeset tjera te spektrit te p?rmendur elektromagnetik i quajm? fotone.
Trajtimi i drit?s ka karakter dual; trajtohet si p?rhapje valore kur shfaqen dukurite e interferenc?s , p?rthyerjes dhe polarizimit dhe si grimca apo fotonekur sqarohet efekti fotoelektronik apo i shp?rhapjes se saje (te p?rshkruar si efekt i Komptonit).

Relativiteti: P?r ta p?rcjell? manifestimin e nj? ngjarjeje apo dukurie si? ?sht? psh. l?vizja e nj? trupi,duhet t? ekziston? sistem referent (SR) i koordibatave. T? mendojm? dy SR prej t? cil?ve nj?ri ?sht? n? l?vizje e tjetri ?sht? n? qet?si. K?to dy sisteme v?shtrojne t? nj?t?n dukuri.
N? baz? t? relativitetit ato p?rjetojn? t? njejt?n dukuri n? forma t? ndryshme. Nga logjika e sh?ndosh? e dim? q? ajo q? ?sht? e bukur p?r mua, p?r juve munde t? jet? e sh?mtuar, pra gj? relative.

Relativiteti Special: Kur sistemet referente n? fjal? (SR) l?vizin me shpejt?si konstante apo zero pra nuk l?vizin n? m?nyr? t? nxituar themi q? levizin n? m?nyr? inerciale. N? baz? t? teoris? speciale t? relativitetit t? gjitha ligjet fizike jan? t? nj?ta n? sisteme inerciale, ky ?sht? postulati i par? i k?soj? teorie. Postullati i dyt? thot? q? shpejt?sia e l?vizjes s? drit?s n? vakum ?sht? konstante (C= 300 000 km/s)n? t? t?gjitha SR.

Teoria e p?rgjitheshme e relativitetit: Isak Njuton zbuloi q? forca e gravitacionit qeveris? l?vizjen apo bashk?t?rheqjen e trupave. Toka e t?rheq moll?n q? gjendet n? nj? deg?, nga se fusha gravitacionale e tok?s vepron me forc? n? mollen. Arsyeja pse molla l?viz? me nzitim g kah toka ( toka nuk leviz? me nxitim t? duksh?m kah molla) bazohet n? faktin q? molla ka mas? t? vogel. Sa m? e madhe t? jet? masa qa m? i madh? ?sht? edhe intenziteti i fush?s gravitacionale.
Albert Einstein n? kuad?r t? tors? s? p?rgjitheshme t? realitetit thot q? hapsira p?r rreth objektit me mas? t? madhe si? ?sht? toka apo yjet e t? tjer?, duhet t? mendohet si sistem (x,y, z, t) n? form? t? nj? rrjete. Kur nj? trup si? ?sht? molla gjendet n? k?t? rrjet? ajo shkon kah trupi n? mas? t? madhe n? baz? t? faktit q? hapsira apo rrjeta e p?rmendur p?r rreth ?sht? e lakuar apo lugore. Kjo form? lugore apo konkave e hapsir?s p?r rreth trupave me mas? shum t? madhe sipas teoris? s? p?rgjitheshme t? relativitetit b?n l?vizjen rapide t? trupave q? kan fatin t? jen n? horizontin e trupit me mas? m? te madhe. Ekzistenca e vrimave t? zeza ?sht? e bazuar me k?t? sqarim.

Fizika b?rthamore apo Fizika nuklerare: ?sht? pjesa e fizik?s e cila merret me fizik?n e madh?sive t? imta atomike.
Pak histori: Bekeri n? vitin 1896 duke punuar me kriprat e uranit zbuloi q? emetojn? grimcaapo rrezatim, i cili vepron n? pllak?n fotografike.
Maria dhe Pjer Kiri duke b?r? eksperimente treguan se me radioaktivitet nuk karakterizohet vet?m urani, por veti radioktive kan? edhe toriumi dhe komponimet e tij. Radioaktiviteti natyror v?rehet tek elementet e r?nda q? kan? b?rtham jo stabile, por kjo dukuri ?sht? v?rejtur edhe tek elementet e lehta. Radioaktiviteti ?sht? proces spontan i zb?rthimit ose dezintegrimit t? b?rthamave atomike. Si pasoj? e zb?rthimit t? till? elementi kalon n? nj? element tjet?r me at? rast emiton grimva alfa, beta ose gama.

Fizika klasike: ishte e mjaftueshem te sqaron fenomente fizike ne kohen kur ishte nje shkalle e ulete e zhvillimit shkencore teknik apo teknologjik. Me avansimet e paraqitura ne shpejtesine e levizjes se grimcave materjale dhe me depertimin e njohjes ne veti te imta atomike, molekulare dhe berthamore shum rezultate eksperimentale fizika klasike nuk ishte e mundur te pershkruheshin apo te sqarohej manifestimi i tyre.
Perderisa teoria e relativitetit trajton trupt apo fenomenet ne aspektin e tyre makroskopik, por qe levizin me shpejtesi shum te medha (afer shpejtesise se drites) mekanika kuantike trajton vetite me intime te materjes ne madhesi mikroskopike apo nanometrike.
Kuptimin kuantik p?r here te pare e ka futur Max Planck, gjate trajtimit te ashtuquajturit rrezatim te trupit te zi, apo gjate trajtimit te emitimit apo thithjes se rrezatimit apo radiacionit nga materja.
Sipas teorise kuantike materja nuk e thithe apo emiton energjine rrezatuese ne menyre te panderprese (kontinuaele) por ne menyre te nderprere ne forme te "nje numri te kafshatave" apo kuanteve energjetike. Ne nje trajtim kuantik ne fjale, ?sht? e bazuar struktura fotonike e drites,fononet ne trupat e ngurte, spektroskopia atomike, molekualre dhe berthamore.

Astrifizika: ?sht? deg? e astronomis? e cila merret me natyr?n dhe nd?rtimtarin? e gjith?sis?, duke p?rfshir? vetit? fizike (ndri?imin, dend?sin?, temperatur?n, dhe p?rb?rjen kimike) t? trupave qiellore si yjet, galaksit?, dhe mjedisit nd?ryjor, si edhe nd?rveprimeve t? tyre.
Ngaq? astrofizika ?sht? nj? fush? shum? e gjer?, astrofizikan?t p?rdorin shum? deg? t? fizik?s, duke p?rfshir? mekanik?n, mekanik?n kuantike, elektromagnetizmin, termodinamik?n, relativitetin, fizik?n b?rthamore dhe grimcore dhe fizik?n atomike dhe molekulare.

Astronomia dhe Astrifizika: munden t? p?rkufizohen si shkenca q? studjojn? gjith?sin?. Ato studjojn? vendosjet e trupave qiellore, l?vizjet e tyre, struktur?n kimiko-fizike, zhvillimin e tyre duke p?rfshir? k?tu t? kaluar?n dhe t? ardhmen e gjith?sis?. Shtrirja dhe p?rmbajtja e koncepteve astronomi dhe astrofizik? jan? mjaft t? p?rputh?shme dhe nuk ?sht? e leht? t? b?het dallimi i tyre. Dallimi praktik ?sht? i bazuar n? faktin q? p?rderisa astronomia si shkenc? ka karakter m? tep?r p?rshkrues dhe v?zhgues, astrofizika studjon edhe proceset fizike t? trupave. Nj? dallim tjet?r ?sht? i bazuar n? vjet?rsin? e k?tyre dy shkencave. P?rderisa astronomia trajtohet si nj? nga shkencat m? t? vjetra, astrofizika ?sht? shkenc? mjaft e re, meq? bazohet n? trajtimin e proceseve spektroskopike, b?thamore, relativistike dhe kuantike.
__________________