Rrezet infra t? kuqe

Si rreze infra t? kuqe (shkurt rrezatimi IR , ultra rrezatim i kuq) apo rrezatimi i nxeht?sis? thirret brezi n? spektrin elektromagnetik n? mes t? drit?s s? dukshme dhe val?ve t? gjata t? mikroval?ve. Ky brez i p?rgjigjet gjat?sive valore prej 780 nm deri 1 mm. P?r rrezatimin IR t? val?ve t? shkurta (prej 780 nm) flitet p?r "val? t? af?rta infra t? kuqe" (angl.:near infrared, NIR), p?r gjat?sit? prej diku 5...25 mikrometra flitet p?r "val? t? mesme infra t? kuqe t? af?rta" (angl.:mid infrared, MIR) nd?rsa p?r rrezatimet me gjat?si ekstreme valore prej (25 ?m-1 mm) flitet p?r "val? t? larg?ta infra t? kuqe" (angl.:far infrared, FIR). K?to val? kufizohen n? brezin e rrezatimin tera herc.

N? profesionet teknike q? merren me p?rdorimin e rrezatimit t? k?yre val?ve jan? b?r? edhe disa klasifikime m? t? thella.

Historia
Rrezatimi IR ?sht? paraqitur nga Isak Njutoni n? vitin 1666, nd?rsa Uiliam Hershel m? 1800 gjene energjin? relative t? k?tyre rrezeve duke vendosur nj? priz?m optik n?n rrezet e diellit, nga i cili fitoj? spektrin dhe n? hap?sir?n ku gjendej ngjyra e kuqe vendosi nj? termomet?r. Nga v?zhgimi i tij ai erdh n? p?rfundim q? spektri i drit?s s? diellit vazhdon m? tej. N? gjuh?n e p?rditshme k?to rreze identifikohen si rrezet e nxeht?sis?.

Burime t? njohura t? k?tyre rrezeve jan? edhe po?et elektrike me tel si dhe ngroh?s q? l?shojn? rreze nxeht?sie.

P?r provimin e ekzistimit t? rrezeve n? t?r? brezin e k?tyre val?ve dallohen detektor?t termik (Termoelementet ose Blometri). N? hap?sir?n e val?ve t? shkurta p?rdoren detektor?t t? nd?rtuar nga gjysm? p?r?uesit. Kamerat digjitale mund t? p?rdoren si detektor? n?se filtri IR nuk ?sht? pozicionua p?r mbrojtje. P?r marrjen e pamjeve t? af?rta n? brezin e k?tyre val?ve prodhohen edhe filma special. Aparatet p?r sinjalizimin e l?vizjeve n? hap?sir? p?rdorin rrezet infra t? kuqe t? mesme t? gjat?sive valore t? m?dha.

N? termografi p?rdoren sendor?t t? cil?t n? astronomi kan? b?r? t? mundsh?m pamje n? brendi t? pluhurit kozmik dhe po ashtu k?to rreze b?jn? t? mundshme pamjen n? terr (nat?n).

Me kalimin e koh?s jan? prodhuar aparate t? ndryshme p?r krijimin e k?tyre rrezeve p?r q?llime t? ndryshme.

P?rdorimi
Astronomi
N? astronomi me k?to rreze v?zhgohen trupat e "ftoft?" (n?n temperatur?n 1000 K) q? n? brezat tjera t? spektrin nuk dallohen. P?r q?llime t? ndryshme jan? prodhuar edhe IR-Spekterskopi.

Elektronik dhe informatik?
N? elektronik k?to rreze gjen p?rdorim t? madh n? funksionimin e komanduesve nga larg?sia (aj?r komanduesit). Zbatimi i tyre b?het gjat?sit? valore 880 deri 950 nm pasi q? foto diodat e silicit dhe transistor?t n? k?t? brez kan? ndjeshm?ri m? t? madhe.

N? informatik? p?r bartjen e informatave Kompjuter?t pajisen me pik? prerje q? funksionojn? me infra rreze t? kuqe. Jan? t? njohura pik? prerjet IrDA t? cilat e b?jn? t? mund?sohem lidhjen ajror t? Kompjuterit me aparatet periferike. N? zhvillimin e k?saj teknologjie ka kontribuar firma Hewlett Packard e cila kishte p?r q?llim e transferimit ajror? t? informatave. N? vitin 1979 kjo firm? integroj? p?r her? t? par? n? nj? llogarit?s xhepi nj? pik? prerje me t? cilin arrihej transferimi i t? dh?nave n? nj? shtypshkronj? elektronike. N? vitin 1990 instalohet p?r her? t? par? nj? pik? prerje e till? n? nj? kompjuter. Kjo pik? prerje standardizohet dhe thirrej Serial Infrared (Lidhja serike infra e kuqe). P?r shkake t? shpejt?sis? s? bartjes s? informatave z?vend?sohet me Fast IR, standard q? p?rdoret p?r t? gjith? pllakat kryesore tr kompjuter?t e prodhimit pas t? 2002-?s. Gjat? viteve pasuese me k?t? standard fillojn? t? pajisen edhe makinat tjera periferike si PDA, Notebooks. Teknologjia e pik? prerjes IrDA m? von? fillon t? z?vend?sohet me teknologjin? Bluetooth.

Gjat?sia valore e standardizuar p?r p?r?uesit optik t? informatave gjendet gjat?sin? 1550 nm d.m.th n? brezin NIR.

Kimi
Rrezatimi i molekulave me rreze infra t? kuqe shkakton l?kundjet dhe rrotullimin e tyre. Spektroskopia infra e kuqe ?sht? nj? metod? analizuese fizike e cila p?rdor? vetit e ndryshme t? materieve ndaj rrezatimit IR.

Matjet e vegjetacionit
P?r t? matur vegjetacionin e hap?sir?s n? tok? b?hen fotografime me aparate q? p?rdorin rrezet infra t? kuqe. N? spektrin e infra t? kuqeve, vegjetacioni ka nj? shkall? shum? t? lart? t? reflektimit 6 her? m? t? madhe se n? drit?n e dukshme. Ngjyra e klorofilit p?r dallim nga t? tjerat nuk absorbohet n? shkall? t? madhe dhe kjo e b?n? t? mundshme matjen e p?rhapjes s? asaj dhe n? baz? t? k?saj vije n? konkludim p?r hap?sir?n e vegjetacionit. N? per?ndim thuhet se me k?to aparatura mund t? matet edhe gjendja sh?ndet?sore e vegjetacionit. N? fakt ky konkludim ?sht? i thjesht? ku ?sht? m? gjelb?r ?sht? m? sh?ndosh?.

Mjek?si
N? mjek?sin popullore efekti i k?tyre rrezeve ?sht? p?rdorur p?r t? sh?ruar infektime t? ndryshme t? trupit si p.sh infeksionet e shkaktuara n? det nga meduzat apo banor? tjer? t? detit. P?r dallim nga mjek?sia zyrtare sasia e rrezatimit ka qen? e pa kontrolluar apo m? mir? t? themi n? baz? t? v?zhgimit t? praktikuesit t? terapis?. Si burim i rrezatimit ?sht? p?rdorur saxha me prush. N? mjek?si rrezet infra t? kuqe p?rdor?n p?r rrezatimin e pjes?ve t? infektuara.

Njohurit e fituara nga mjek?sia popullore dhe p?rsosm?ria e aparatur?s p?r kontrollimin e sasis? s? rrezatimit t? kontrolluar, kan? zhvilluar edhe terapi tjera.

Rrezet e af?rta infra t? kuqe dep?rtojn? n? dhe n?n l?kur? p?r deri sa ato t? mesmet absorbohen n? sip?rfaqe t? l?kur?s.

N? treg ka dhe aparate p?r matjen e zjarrmis?, t? quajtur Pyrometra t? cil?t p?rdorin k?to rreze dhe p?r matje futen n? vesh. Nd?rsa p?r lokalizimin e endeve t? infektuara b?hen fotografime termike q? po ashtu p?rdorin k?to rreze.


Jet?n e p?rditshme
N? disa vetura jan? t? instaluara kamera t? quajtura "Night Vision" q? p?rdorin rreze t? brezit NIR. K?to kamera instalohen me q?llim t? rritjes s? siguris? gjat? drejtimit t? veturave n? err?sir? dhe mjegull?s.

Gjuetar?t, ushtria dhe policia p?rdorin aparate t? quajtura ?Syri i nat?s? q? bazohen n? k?to rreze . Me ndihm?n e k?tyre aparateve b?jn? identifikimin e objekteve n? err?sir?.

P?rpunimi i metaleve
Me ndihm?n e k?tij rrezatimi funksionojn? disa metoda p?r p?rpunimin e metaleve si p.sh.: tharja, forcimin dhe pjekja.

Materiale t? ndryshme me baz? plastike e kau?uku p?rpunohen leht? dhe ju jepen forma t? d?shiruara. P?r k?t? q?llim p?rdoren laser t? ndryshem